اسکیزوفرنی چیست؟
اسکیزوفــرنی یک مشکل روانی مــزمن جــدی است و هیچ عـلامت مشخصی مبنی بر تشـخیص حــتمی آن وجــود ندارد. عبارت اسکیزوفزنی توسـط “کـورت اشـنایدر” روانپزشک معروف ســویــیـسی برای تفکیک اسکیزو (گسستن) و فِرن (ذهن) ابداع شده است که گاهی سهوا با اختلال “شخصیت چندگانه” اشتباه گرفته می شود. آمار ها نشان میدهد که یک نـفر در هر صدنفر از این اختلال رنج می برند، از میان هر ۱۰ مبتلا، یک نفر بعد از ۴۰ سالـگی دچــار اخـتلال شده اسـت و سـن شروع معمولا ۱۶ تا ۳۰ سالگی می باشد که در آقایان زودتر علائم خود را نشان می دهد.
غـالبا افراد مبــتـلا، “علائــم مثبت” زیــر را تجربه می کنند:
- افکار بیهوده : بـاورهای غلط تثبـیت شده که نه به صــورت اسـتدلالی قــابل پاسخــگویی هستند و نه به صــورت تربیتی قابل شرحند.
- توهم : اختلالات ادراکی مثل شنیدن صداها، وهم حضور شخــص دیگر و …
- آشفتگی کلامی : بی ربط گویی در کلام، مشکل در سازمان دهی افکار و …
- رفتار آشفته و یا “علائم منفی : بی ارادگی، بی احساسی، بی انگیزگی و …
علائم مشخصه در در مواردی همچون “مراقبت از خویش”، “شغل” و “ارتباطات فردی” بروز می کنند.
۹۰ درصد از مبتلایان به اسـکــیزوفـرنی یــک دوره بـا عــلائم اولــیــه را گذرانده اند. این علــائم شامل حــالات خفیفی از اسکیزوفــرنی است. حدود ۳۵% از مبتلایانی که علائم اولیه را تجــربه می کــنند، درگیر پیــشرفت بیماری نیز خـواهند شد. مداخله ی درمانی سریع در علائم اولیه می تواند عامل پیشگیری از اسکیزوفرنی و یا بهبود پی آمد های دیگر آن باشد.
اسکیزوفرنی را چگونه تشخیص می دهند؟
تشخـیص آن براسـاس سـابقه بیمار و اعـضای خـانواده ی اوست. چرا که والـدین فـرد مبتلا ممکن است دیدی نسبت به علائم مشکلات روانی خود نداشتـه باشند و یا آنـها را انـکار کـنند.یک آزمـون وضـعیت روانی و جسـمی جهت حـصـول اطمینان در تشخیص لازم بوده و از پیشامدهای ثانویه (همچـون بیماری های پزشکی، داروها و تجــویز داروها پیشگیری خواهد کرد. ) علائم روانی علی الخصوص در مورد مبتلایانی با بروز ناگهانی نشانه های مشکل پیشگیری می کند.
به طــور معمول تصویربرداری عــصـــبــی (Neuroimaging) برای مبتلایان به اسکیزوفرنی لزومی ندارد. همچـنین، تســت های آزمایشــگاهی غـالبا نرمال هستند اگـرچه تست های اعتیاد ممکن است مثبت باشند. نتایج ارزیابی ممـکن است فرد مبتلا را در یـــکـــی از زیـــر گــروه هــای اسکیزوفرنی قرار دهد.
- دوره اول
- دوره های چندگانه
- ادامه دار
- نامشخص
تغییرات اصلی اسکیزوفرنی درDSM-5 چیستند؟
- اسکیزوفرنی بخشی از طیف اسکیزوفرنی (که شــامل اسکیزوفرنی، اختــلال شخصــیت اسکیزوتایپــال و اخــتلال اسکیزوفرنی شکل است) و سایر طبقات اختلالات روانپریشی می باشد.
- ۲ نشانه از ۵ نشانه (که یکی از آنها می بایست توهم، هذیان و یا تکلم آشفته باشد) باید وجود داشته باشد.
- هذیان های عجیب به تنهایی برای تشخیص اسکیزوفرنی کافی نیستند.
- زیرگروه های قبلی اسکیزوفرنی مــثل پارانوئید، کاتاتونیک (جنون جوانی)، نامنظم (سـازمان نیافته)، تفکیک نشده و باقی مانده حذف شده اند.
- تعیین کننده های دوره جــدید بعد از اینکه این بیـماری حداقل برای یک سال ادامه پیدا کرده است، اضافــه شده اند که شامل دوره اول، دوره هــای چـندگانه، ادامه دار و نامشخص اضافه شده اند. همچنین وجود کاتاتونیا و شدت علائم نیز تعیین کننده هستند.
حدود ۱۰ درصد از مبتلایان اقدام به خـودکـشی می کـنندکه این میزان غالبا شامل مصـرف کنندگان چنـد مخدر به صـورت همزمان، مبتلایان با توهم شکنجه، پــســرانــی بـــا سن و سال کمتر و افرادی است که از درمان تبعیت نمی کنند.
اغلب مبتلایان به اسکیزوفرنی خشن نیستند. هرچند اســکیزوفــرنی بـه صــورت خـفـیفی در افرادی که جرایم خشن انجام می دهند، وجود دارد. افراد خطرساز در این مورد غالبا شامل افرادیست که بیش از اندازه از مخدرها استفاده می کنند، از دارو درمانی تبعیت نمی کنند، به اسلحه گرم دسترسی دارند، از توهم های تهدید و یا مـورد جاسوسی بـودن رنج می برند، پسرانی که کم سن و سالتر هستند و یا افرادی که دوره اول اسکیزوفرنی را به سر می برند.
عواملی که باعث اسکیزوفرنی می شوند:
ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در بوجود آمدن این اختلال دخیل هستند.
- ۵۰ درصد خطر اسکیزوفرنی در دوقلوهای همسان
- موروثی بودن اسکیزوفرنی در خانواده ها : اگر شما نسبتی درجـه یک بـا فــرد مبتـلا بــه اســکیزوفــرنی داریــد، احتمال ابتلای شـما ۱۰ برابر بیشتر است.مبتلایان به اسکیزوفرنی، جهش های ژنتیکی نادری دارند اما هیـچ ژنی به تنهایی دخیل نیست.
- فاکتورهای محیطی شامل قـــرارگرفتن در معرض سوء تغذیه یـا ویروس های خــاص (آنفولانزا، سرخچه یا تنفسی) قبل از تولد، زایمان دشوار و یا هیپوکسی حین تولد، دشواری های اجتماعی،آسیب ترماتیک مغز در افراد در معرض خطر ژننتیکی، مصرف بیش از حد حشیش
موارد زیر در مورد اسکیزوفرنی پایه و اساس درستی ندارند.
۱٫ اسکیزوفرنی در تمامی مبتلایان، یک بیماری با روندی رو به رشد است.
- بیشتر مبتلایان به اسکیزوفرنی، شدیدا خشن هستند.
- اسکیزوفرنی، بهبودپذیر نیست.
- مبتلایان به اسکیزوفرنی، شخصیتی دوگانه دارند.
- والدین بد، می توانند موجب اسکیزوفرنی شوند.
- مبتلایان به اسکیزوفرنی، نیازی به درمان دارویی ندارند.
چطور اسکیزوفرنی ممکن است درمان شود؟
- درمان اولیه:
اغلـب مبتلایان از ترکــیبی از درمـــان دارویی و درمان های روانی اجتمــاعی بهره می ببرند. آنتی سایـکوتیک هــای غیرمعمولی(به این دلیل به این شکل نامگـذاری شده انـد که با احـتمال کمتری در مـقایسه بـا آنتی سـایکوتیک هــای قــدیمی تر و یا راحــت تر بــاعـث عــوارض جــانــبی برای افـــراد مبتلا به پارکیــنسون می شونـد) هــمـــچــون aripiprazole، asenapine، lurasidone، olanzapine، quetiapine، risperidone، ziprasidone انتخاب های درمانی هستند. بســیاری از مبتلایان ممــکـن است به شدت به مقداری بنزودیازپین و یا خــواب آورهـای کمکی برای کنترل جنون نیاز داشته باشند. مبتلایانی که از دارویی خاص جـواب نمی گیرند و یا عوارض جانــبــی شان بیشتر می شود، می توانـنـد آنتی ســایکوتیک دیگــری را جایــگزین کنند. مبـتلایانی که به دو و یا تعــداد بیشــتری دارو واکنش صحیحی نشان نمی دهند، کاندید استفاده از کلوزاپین می باشد که FDA آن را برای درمان اسکیزوفـرنهای سخت درمان پذیر تایــیــد کــرده است.
- بستری شدن:
مبتــلایان با جنــون حاد، که اقــدام به خــودکشی یا قتل نموده و آنان که سابقه سـوء مصرف مواد داشته و یا مبتلا به بیماریهای پزشکی غــیرقــابل کــنترل هســتند، احتمالا نیاز به بستری شدن خواهند داشت.
- درمان های بلند مدت:
بیشتر مبتلایـان نیازمنــد نگـهداری های ضــد روان پریشی و روان درمانی اجتماعی هستند. گاها، دوز داروهای آنتی -سایکوتیک در طول درمان می تواند کاسته شود.تنها درصد کـمی از مبتلایان، با تشخیص صحیح اسـکیزوفـرنی میتوانند بـدون درمــان بـلـند مدت، ایـن اختلال را مدیریت کنند.
- درمان های تزریقی با اثر طولانی:
آنتی سایکوتیک هایی مثل آریپیپرازول با اثر طولانی مـدت، میـکروسـفرهای ریسـپـریـدون، پالـی پریدون پالـمیتات و اولـانزاپین پامووات برای اطمینان در اثربخــشی، بسیار کمـک کننده هستند اما در مقایسه با کلیه کشــورها بیشـتر در آمریکا مورد استفاده قرار میگیرند.
در ارتباط با درمان اسکیزوفرنی بهتر است موارد زیر را نیز در نظر داشته باشیم که:
۵۰ الی ۷۰ درصد از مبتـلـایان به اسکـیزوفرنی از نســخــه ی تجویز شــده ی دارویی استــفــاده نمی کنند.
کلوزاپین اثرات ضد خودکشی در مــبــتــلایان به اســکــیزوفـــرنی دارد.
خطر عود کردن بیماری در صورت عـــدم اســـتــفـــاده از داروهـــا، ۳ برابر بیشتر از زمانیست که فرد مبتلا دارو اســـتـــفـــاده مـــی کـــنـد.
آنتی سایکوتیک ها عوارضی جانبی همچون موارد زیر را به همراه دارند:
- پارکینسون
- آرامبخشی
- حالت تهوع
- افزایش وزن و ناهنجاری های متابولیک
برخی از آنتی سایـکوتیک ها باعث اضافه وزن و مشکلات متابــولــیــسم مــی گــردند.
کودکــان و نـوجوانان نســبــت بــه این عـــوارض جــــانبی حــســـاسیت بیشتری دارند.
مبتلایان می بایست به صورت مداوم، وزن، دور کمر،گلـوکوز و لیپید خود را بررسی کــنند.
Tardive dyskinesia یک عارضه جانبی بسیار نادر اما جدی است که ممکن است برای تعـداد انـدکی از مـبتلایان با آنتی سایکوتیک های غــیــر معــمــول عــارض شـــود و می بایســت به صــورت ســالانه مورد آزمـایش قرار گیرد.
اگرانولوســیتـوز یک اخـتلال خـونـی اسـت کـه از عوارض جـــانبی بســیار نــادر کلـوزاپین می باشد و مخــصوصا در دوره های اولیه ی درمان میبایست بررسی گردد.
درمان های روانشناسی اجتماعی ای که به عنوان مکمل دارو درمانی موثر واقع شده اند ، عبارتند از:
- درمان شناختی – رفتاری (CBT)
- درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش (ACT)
- آموزش مهارت های اجتماعی
- آموزش های روانی
- توانبخشی حرفه ای و مداخله خانواده (کاهش دخالت های بیش از حد عاطفی، نظرات انتقادی و خصومت نسبت به بیمار)
