سایک نیوز به نقل از بهشتیان: دیابت شیرین یا ملیتوس یک بیماری متابولیک است که موجب افزایش قند خون می‌شود. بدن یا انسولین کافی را تولید نمی‌کند یا نمی‌تواند از انسولینی که می‌سازد به درستی استفاده کند.
قند خون بالای درمان نشده ناشی از دیابت می‌تواند به عصب‌ها، چشم‌ها، کلیه‌ها و سایر اندام‌ها آسیب بزند. اما اگر به اندازه کافی درباره این بیماری بدانیم و اقدامات مناسبی را در جهت پیشگیری یا مدیریت آن در دستور کار قرار دهیم، می‌توانیم به بهترین نحو از بدنمان محافظت کنیم.
انواع دیابت
دیابت انواع مختلفی دارد:
نوع اول: دیابت نوع اول یک بیماری خود ایمنی به حساب می‌آید. به این ترتیب که سیستم ایمنی به سلول‌های لوزالمعده (محل ساختن انسولین) حمله کرده و آنها را تخریب می‌کند. علت این حمله هنوز مشخص نیست.
نوع دوم: دیابت نوع دوم زمانی رخ می‌دهد که بدن در برابر انسولین مقاوم می‌شود و قند درون خون انباشته می‌شود. این شایع‌ترین نوع این بیماری است و حدود ۹۰٪ تا ۹۵٪ مبتلایان دچار نوع دوم هستند (+).
نوع یک و نیم: دیابت نوع یک و نیم که با عنوان دیابت خودایمنی نهفته در بزرگسالان (LADA) نیز شناخته می‌شود، در بزرگسالی رخ می‌دهد و مثل نوع دوم به تدریج شروع می‌شود. LADA یک بیماری خود ایمنی است که با تغییر در رژیم غذایی یا سبک زندگی درمان نمی‌شود.
دیابت بارداری: به قند خون بالا در دوران حاملگی دیابت بارداری اطلاق می‌شود. هورمون‌های بازدارنده انسولین که توسط جفت تولید می‌شوند این نوع بیماری را بوجود می‌آورند.
بیماری نادری به نام دیابت بی مزه وجود دارد که علیرغم شباهت اسمی هیچ ربطی به دیابت شیرین ندارد و عارضه متفاوتی است که کلیه‌های فرد مبتلا مایعات زیادی را از بدن وی دفع می‌کنند.
هر نوع دیابت علائم، علل و درمان‌های خاص خود را دارد.
پیش دیابت
این اصطلاح زمانی بکار می‌رود که قند خون بالاتر از حد انتظار باشد، اما برای تشخیص نوع دوم کافی نباشد و زمانی بروز می‌یابد که سلول‌های بدن آنطور که باید به انسولین پاسخ نمی‌دهند. این عارضه در آینده می‌تواند منجر به نوع دوم شود.
کارشناسان می‌گویند که از هر سه نفر یک نفر مبتلا به پیش دیابت است (+)، اما بیش از ۸۰٪ این افراد از بیماری خود بی‌اطلاع هستند (+).
علائم دیابت
در این بیماری همگی با افزایش قند خون بروز می‌یابند.
علائم عمومی
در دیابت‌های نوع اول، دوم و یک و نیم (LADA)، علایم یکسان هستند، اما در نوع اول، علائم در زمان کمتری نسبت به انواع دیگر بروز می‌یابند. برای نوع دوم، شروع آهسته‌تر است. در نوع دوم، گزگز عصب‌ها و التیام دیرهنگام زخم‌ها علائم شایع‌تری می‌باشند.
دیابت درمان نشده، به ویژه در نوع اول، می‌تواند منجر به کتواسیدوز دیابتی شود و این عارضه زمانی اتفاق می‌افتد که سطح خطرناکی از کتون‌ها در بدن وجود داشته باشد و هرچند در دیگر انواع دیابت کمتر رواج دارد، اما باز هم ممکن است اتفاق بیافتد.
علائم عمومی این بیماری عبارتند از:
- تشدید گرسنگی
- تشدید تشنگی
- کاهش وزن
- تکرر ادرار
- تاری دید
- خستگی مفرط
- عدم التیام زخم‌ها
علائم در مردان
علاوه بر علائم عمومی، مردان مبتلا احتمال دارد این علائم را هم داشته باشند:
- کاهش میل جنسی
- اختلال در نعوظ
- ضعف عضلانی
علائم در زنان
زنان دچار این بیماری می‌توانند چنین علائمی را داشته باشند:
- خشکی واژن
- عفونت‌های دستگاه ادراری
- عفونت‌های قارچی
- خشکی و خارش پوست
دیابت بارداری
اغلب مبتلایان به این بیماری هیچ علائمی ندارند. متخصصان بهداشتی اغلب این عارضه را با یک آزمایش قند خون عادی یا تست تحمل گلوکز خوراکی، که معمولاً بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری صورت می‌گیرد، تشخیص می‌دهند.
در مواردی نادر، فرد مبتلا به دیابت بارداری تشدید تشنگی یا تکرر ادرار را نیز تجربه می‌کند.
علل دیابت
انواع مختلف دیابت، علل و ریشه‌های متفاوتی دارند.
علت ایجاد نوع اول
پزشکان دقیقاً نمی‌دانند چه چیزی موجب بروز دیابت نوع اول می‌شود. به دلایلی، سیستم ایمنی بدن اشتباهاً به سلول‌های بتای انسولین‌ساز در لوزالمعده حمله کرده و آنها را تخریب می‌کند.
در برخی افراد این احتمال وجود دارد که ژن‌ها دخیل باشند. همچنین این احتمال وجود دارد که یک ویروس موجب آغاز حمله توسط سیستم ایمنی شود.
علت ایجاد نوع دوم
دیابت نوع دوم از ترکیبی از عوامل ژنتیکی و سبک زندگی بوجود می‌آید. اضافه وزن یا چاقی مفرط نیز خطر ابتلا به این بیماری افزایش می‌دهند. اضافه وزن، به خصوص در ناحیه شکم، سلول‌های بدن را در برابر انسولین مقاوم‌تر می‌کند.
این بیماری معمولاً بین اقوام و بستگان بیمار مشاهده می‌شود. اعضای خانواده ژن‌های مشترکی دارند که احتمال ابتلای به نوع دوم و اضافه وزن را افزایش می‌دهند.
علت ایجاد نوع یک و نیم
دیابت نوع یک و نیم یک عارضه خو دایمنی است که زمانی رخ می‌دهد که لوزالمعده توسط پادتن‌هایش مورد حمله قرار می‌گیرد. مثل نوع اول، شاید عوامل ژنتیکی دخیل باشند، اما تحقیقات بیشتری برای اثبات این فرضیه لازم است.
علت ایجاد دیابت بارداری
دیابت بارداری در نتیجه تغییرات هورمونی در دوران بارداری رخ می‌دهد. هورمون‌هایی توسط جفت تولید می‌شود که حساسیت سلول‌های مادر به انسولین را کاهش می‌دهند. این امر می‌تواند باعث افزایش قند خون در دوران بارداری شود.
افرادی که در زمان بارداری اضافه وزن دارند یا در دوران بارداری بیش از اندازه وزن می‌گیرند، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند.
نتیجه: هم عوامل وراثتی و هم عوامل محیطی در بروز دیابت نقش دارند.
عوامل خطر دیابت
برخی عوامل، خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند.
عوامل خطر در نوع اول
در کودکان و نوجوانان، اگر یکی از اقوام درجه یک فرد، مبتلا باشد یا حامل ژن‌های مرتبط با این بیماری باشد، فرد به احتمال بیشتری به دیابت نوع اول دچار خواهد شد.
عوامل خطر در نوع دوم
خطر ابتلا به دیابت نوع دوم در مواردی افزایش می‌یابد که فرد:
- اضافه وزن داشته باشد
- ۴۵ سال یا بیشتر داشته باشد
- اقوام درجه یک وی دچار این بیماری باشند
- فعالیت بدنی نداشته باشد
- دیابت بارداری داشته باشد
- پیش دیابت داشته باشد
- فشار خون بالا، کلسترول بالا یا تری گلیسیرید بالا داشته باشد
عوامل خطر در نوع یک و نیم
دیابت نوع یک و نیم در بزرگسالان بالای ۳۰ سال مشاهده می‌شود و اغلب با نوع دوم اشتباه گرفته می‌شود، اما مبتلایان به این عارضه لزوماً اضافه وزن ندارند و مصرف داروهای خوراکی یا تغییر در سبک زندگی هیچ تأثیری بر بیماری‌شان ندارد.
عوامل خطر در دیابت بارداری
خطر ابتلا به این بیماری در بارداری در صورتی افزایش می‌یابد که فرد:
- اضافه وزن داشته باشد
- سن بالای ۲۵ سال داشته باشد
- سابقه دیابت بارداری را در یک بارداری قبلی داشته باشد
- نوزادی با وزن بیش از ۴ کیلوگرم را به دنیا آورده باشد
- سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت نوع دوم داشته باشد
- مبتلا به تنبلی تخمدان باشد
نتیجه: سابقه خانوادگی، عوامل محیطی، و سوابق بیماری‌های قبلی می‌توانند بر احتمال ابتلا به این بیماری تأثیر بگذارد.
عوارض دیابت
قند خون بالا به تمام اندام‌ها و بافت‌های بدن آسیب می‌زند. هرچه قند خون بالاتر رود و هر چه زمان طولانی‌تری با آن زندگی کنید، خطر ابتلا به این عوارض بیشتر می‌شود.
عوارض مرتبط با بیماری عبارتند از:
- بیماری قلبی، حمله قلبی و سکته مغزی
- نوروپاتی
- نفروپاتی دیابتی
- رتینوپاتی و کاهش بینایی
- از دست دادن شنوایی
- آسیب به پا، مانند عفونت‌ها و زخم‌هایی که بهبود نمی‌یابند
- بیماری‌های پوستی، مانند عفونت‌های باکتریایی و قارچی
- افسردگی
- زوال عقل
عوارض دیابت بارداری
دیابت بارداری کنترل‌نشده می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی هم برای مادر و هم برای جنین شود. عوارض بوجود آمده برای جنین می‌توانند شامل موارد زیر باشد:
- زایمان زودرس
- وزن بالاتر از حد معمول در زمان تولد
- افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع دوم در ادامه زندگی
- قند خون پایین
- زردی
- مرده زایی
یک مادر باردار مبتلا به این بیماری احتمالاً دچار عوارضی مانند فشار خون بالا (پره اکلامپسی) یا دیابت نوع دوم خواهد شد. همچنین ممکن است نیاز به زایمان سزارین داشته باشد، و خطر ابتلا به دیابت بارداری در بارداری‌های آینده نیز بیشتر خواهد بود.
نتیجه: دیابت می‌تواند عوارض پزشکی جدی را به دنبال داشته باشد، اما می‌توانید این بیماری را با استفاده از داروها و تغییرات در سبک زندگی مدیریت کنید.
درمان دیابت
پزشکان با داروهای مختلفی این بیماری درمان می‌کنند. برخی از آنها به شکل خوراکی مصرف می‌شوند، در حالی که برخی دیگر به شکل تزریقی در دسترس می‌باشند.
درمان نوع اول و نوع یک و نیم
درمان اصلی برای دیابت نوع اول و نوع یک و نیم انسولین است. به این ترتیب که این هورمون جایگزین هورمونی می‌شود که بدن قادر به تولیدش نیست.
انواع مختلفی از انسولین برای مبتلایان به نوع اول و یک و نیم بکار می‌روند. آنها از نظر سرعت اثرگذاری و ماندگاری اثرات‌شان متفاوت هستند:
- انسولین سریع الاثر: ظرف ۱۵ دقیقه شروع به اثرگذاری می‌کند و بین ۲ تا ۴ ساعت ماندگاری دارد.
- انسولین کوتاه اثر: ظرف ۳۰ دقیقه شروع به اثرگذاری می‌کند و ۳ تا ۶ ساعت ماندگاری دارد.
- انسولین متوسط اثر: ظرف ۲ تا ۴ ساعت شروع به اثرگذاری می‌کند و ۱۲ تا ۱۸ ساعت ماندگاری دارد.
- انسولین طولانی اثر: ظرف ۲ ساعت شروع به اثرگذاری می‌کند و تا ۲۴ ساعت ماندگاری دارد.
- انسولین فوق طولانی اثر: ظرف ۶ ساعت شروع به اثرگذاری می‌کند و ۳۶ ساعت یا بیشتر ماندگاری دارد.
- انسولین مخلوط: ظرف ۱۵ تا ۳۰ دقیقه شروع به اثرگذاری می‌کند (بسته به اینکه انسولین سریع یا کوتاه اثر در ترکیب وجود داشته باشد) و ۱۰ تا ۱۶ ساعت ماندگاری دارد.
درمان نوع دوم
رژیم غذایی و ورزش می‌تواند به برخی از مبتلایان کمک کند این بیماری مزمن را مدیریت کنند. اگر تغییرات در سبک زندگی برای کاهش قند خون کافی نباشند، بیمار باید دارو هم مصرف کند.
این داروها قند خون را به طرق مختلف کاهش می‌دهند:
| دارو | نحوه عملکرد | نمونه‌ها |
| مهارکننده‌های آلفا گلوکوزیداز | کاهش سرعت تجزیه قندها و غذاهای نشاسته‌ای در بدن | آکاربوز (پریکوز) و میگلیتول |
| بیگوانیدها | کاهش گلوکز تولید شده در کبد | متفورمین |
| مهارکننده‌های DPP-4 | کاهش قند خون بدون افت بیش از حد آن | آلوگلیپتین (نسینا)، لیناگلیپتین (تراجنتا)، ساکساگلیپتین (اونگلیزا) و سیتاگلیپتین (جانوویا) |
| پپتیدهای شبه گلوکاگون | تحریک لوزالمعده تا انسولین بیشتری را تولید کند؛ تخلیه آهسته معده | سماگلوتید (اوزمپیک)، دولاگلوتید (ترولیسیتی)، اگزناتید (بایتا) و لیراگلوتاید (ویکتوزا) |
| مگلیتینیدها | تحریک لوزالمعده تا انسولین بیشتری را ترشح کند | ناتگلینید و رپاگلینید |
| مهارکننده‌های SGLT2 | آزادسازی گلوکز بیشتر درون ادرار | کاناگلیفلوزین (اینووکانا)، داپاگلیفلوزین (فارکسیگا) و امپاگلیفلوزین (جاردیانس) |
| سولفونیل اوره‌ها | تحریک لوزالمعده تا انسولین بیشتری را ترشح کند | گلیبورید (گلیناز)، گلیپیزید (گلوکترول) و گلیمپراید (آماریل) |
| تیازولیدین دیون‌ها | کمک به عملکرد بهتر انسولین | پیوگلیتازون (آکتوس) و روزیگلیتازون |
شاید لازم باشد بیمار بیش از یک قلم از این داروها را مصرف کند. برخی از مبتلایان به نوع دوم انسولین هم مصرف می‌کنند.
درمان دیابت بارداری
اگر دیابت بارداری‌تان تشخیص داده شد، در دوران بارداری باید سطح قند خونتان را چند بار در روز چک کنید. اگر بالا بود، تغییرات رژیم غذایی و ورزش شاید برای کاهش قند خونتان کافی باشند.
نتایج تحقیقات نشان داده‌اند که حدود ۱۵ تا ۳۰ درصد از مادران دچار دیابت بارداری به انسولین نیاز دارند (+). انسولین هیچ خطری برای جنین ندارد.
نتیجه: رژیم درمانی توصیه شده توسط پزشک به نوع بیماری و علت آن بستگی دارد.
دیابت و رژیم غذایی
تغذیه سالم مهمترین رکن مدیریت دیابت است. در برخی موارد، تغییر رژیم غذایی می‌تواند برای مدیریت بیماری کافی باشد.
تغذیه در نوع اول و یک و نیم
سطح قند خون براساس انواع غذاهایی که می‌خورید بالا و پایین می‌رود. غذاهای نشاسته‌ای یا شیرین باعث افزایش سریع سطح قند خون می‌شوند. پروتئین و چربی عمدتاً موجب افزایش‌های تدریجی می‌شوند.
پزشک‌تان شاید توصیه کند که کربوهیدرات‌های مصرفی روزانه‌تان را محدود کنید. همچنین باید مصرف کربوهیدرات‌هایتان را با دوزهای انسولین‌تان متعادل کنید. نظارت بر کربوهیدرات‌ها به موازنه کربوهیدرات دریافتی با دوزهای انسولین کمک می‌کند.
تغذیه در نوع دوم
مصرف غذاهای مناسب هم قند خون را کنترل می‌کند و هم به کاهش وزن اضافه‌تان کمک کند.
کربوهیدرات‌های مصرفی بخش مهمی از رژیم غذایی برای مبتلایان به دیابت نوع دوم هستند. یک متخصص تغذیه شاید به بیمار توصیه کند که در هر وعده چند گرم کربوهیدرات مصرف کند.
برای ثابت نگه داشتن سطح قند خونتان، باید سعی کنید در تمام طول روز وعده‌های غذایی کوچکی بخورید. بهتر است بر غذاهای سالم از قبیل موارد زیر تأکید داشته باشید:
- میوه‌ها
- سبزیجات
- غلات کامل
- پروتئین‌های بدون چربی مانند مرغ و ماهی
- چربی‌های سالم مانند روغن زیتون و آجیل
برخی غذاهای دیگر می‌توانند فرایند مدیریت قند خون را مختل کنند.
