سایک نیوز به نقل از سایکومتریست: یکی از شایع‌ترین مسائلی که افراد اغلب در حین عبور از یک مرحله از رشد به مرحله دیگر با آن مواجه می‌شوند بحران افسردگی است که یکی از دلایل بروز آن نیز افت تحصیلی است. البته افت درسی و افسردگی هر کدام می‌توانند علت و معلول یکدیگر باشند و به دلیل اهمیت این موضوع سعی داریم در مقاله حاضر به طور اختصاصی به بحت رابطه افت درسی و افسردگی در کودکان، دانش‌آموزان و دانشجویان بپردازیم، پس تا انتهای مقاله ما را همراهی نمایید.
چه عواملی می‌توانند منجر به ضعف تحصیلی شوند؟
عوامل متعددی می‌توانند در افت تحصیلی دانش آموزان و یا دانشجویان در دوران مختلف تحصیل گردند که از جمله آنها می‌توان به مشکل کم‌توانی ذهنی در کودکان، عدم توانایی در تمرکز و توجه، اختلال یادگیری، افسردگی و اضطراب اشاره کرد. البته همیشه مشکل افت تحصیلی دانش‌آموزان لزوماً به دلیل موارد ذکر شده نیست و گاهاً ممکن است ضعف سیستم آموزشی یا سایر عوامل روان شناختی در افت تحصیلی این افراد تاثیرگذار باشد که بایستی توسط روانشناسان مورد بررسی و درمان قرار گیرد.
همانطور که گفته شد افسردگی به عنوان یکی از عواملی که می‌تواند منجر به افت درسی در دانش‌آموزان شود عنوان شد. معمولا کودکان و نوجوانان زمانی که به افسردگی مبتلا می‌شوند علائم خاصی نداشته و نشانه‌های خاصی را بروز نمی‌دهند و شاید افت درسی و یا تغییر در عادات غذایی، تغییر در الگوی خواب و مدرسه‌گریزی از نشانه‌هایی باشد که یک والد آگاه به محض مشاهده هر کدام از این شرایط بهتر است به احتمال افسرده بودن فرزند خود شک کرده و وی را به یک کلینیک روانشناسی از جمله کلینیک پیروزی برای اخذ مشاوره فردی و یا مشاوره تحصیلی ببرد، در غیر اینصورت ممکن است ضعف تحصیلی وی تشدید شده و حتی تمایلی به مدرسه رفتن نیز نداشته باشد.
برخی از دانش‌آموزان نیز ممکن است با استرس و یا برخی عوامل محیطی دیگری چون مشکلات خانوادگی، مشکل در ارتباط با همسالان، تغییرات زندگی روزمره، از دست دادن عزیزان، جابجایی محل زندگی و مدرسه و مهاجرت دست و پنجه نرم کنند که قطعبهیقین در عملکرد تحصیلی وی تاثیر منفی خواهد شد. البته این مسئله یعنی استرس ممکن است به صورت خود بخود و یا در صورت داشتن خانواده‌ای آگاه و منسجم به کمک آنها برطرف خواهد شد ولی در برخی موارد نیاز است تا از کمک‌های یک روانشناس و یا مشاور در این زمینه استفاده شود تا با توجه خاص به کودک و نظارت و تشویق والدین و اقدام‌های درمانگرایانه تنش‌های مربوطه رفع و اختلال موجود درمان شود تا دانش‌آموز بتواند با انگیزه به تحصیل خود ادامه دهد.
رابطه سلامت روان و عملکرد تحصیلی کودکان و نوجوانان
اگر دقت کرده باشید بیشتر ما به هنگام مواجهه با یک کودک یا نوجوان اولین سوالی که از ایشان می‌پرسیم اینست که کلاس چندم است و معدلش چند است، و این نشان می‌دهد که چگونگی عملکرد تحصیلی یک دانش‌آموز یکی از مهمترین مشخصه‌های موفقیت وی است. معمولاً کودکان و یا نوجوانانی که از نظر تحصیلی افت کرده و موفقیتی که انتظار می‌رود را کسب نمی‌کنند گوشه‌گیر و منزوی بوده و در برقراری روابط اجتماعی با دیگران مشکل دارند.
این بچه‌ها پرخاشگر و قلدر بوده و احتمالاً در مدرسه نیز زورگو هستند و رویه قلدری را در پیش می‌گیرند، پس می‌توان نتیجه گرفت که عدم عملکرد تحصیلی خوب می‌تواند در ضعف اعتمادبه‌نفس و شکل‌گیری برخی اخلاق و رفتارهای ناخوشایند در دانش‌آموزان تاثیر داشته باشد. حتی مسئله تبعیض قائل شدن بین دانش‌آموز قوی و ضعیف در کلاس درس و مدرسه نیز خود می‌تواند عاملی برای آسیب دیدن دانش آموزان ضعیف از نظر تحصیلی به حساب بیاید که البته اینکار اجتناب ناپذیر است و متاسفانه سایر توانمندی‌های بچه‌های در مدرسه چندان به چشم نمی‌آید و همین باعث می‌شود تا که بچه‌ها ترک تحصیل کرده و از رفتن به مدرسه اجتناب کنند.
ما نباید از این مسئله غافل شویم که هدف از حضور در مدرسه برای دانش‌آموزان صرفاً به خاطر سپردن برخی کتب درسی و گذراندن آنها تا کسب درجات بالاتر نیست بلکه با شرکت در مدارس افراد مهارت‌های اجتماعی لازم را برای آماده شدن برای ورود به جامعه و زندگی در آینده می‌آموزند، حال تصور کنید دانش‌آموزی که در سنین پایین ترک تحصیل می‌کند مجبوراً وارد محیط کار می‌شود که هنوز آمادگی آن را ندارد، پس بیشتر از قبل در معرض آسیب‌های جامعه قرار خواهد گرفت. با توجه به موارد ذکر شده توجه والدین به رفتارهای فرزندانشان حین تحصیل یکی از ضروریات است که به محض مشاهده افت تحصیلی به دلیل افسردگی یا هر عامل دیگر یا کاهش تمایل به ادامه تحصیل بایستی به دنبال علت آن بوده و قبل از اینکه فرزندشان از مدرسه دلزده شود در پی درمان آن باشند. یکی از دلایل شایع افت تحصیلی دانش‌آموزان همانطور که گفته شد افسردگی است که در ادامه به تفصیل در مورد آن صحبت خواهیم کرد.
افسردگی در دبیرستان و دلایل بروز آن
افسردگی در دبیرستان در دهه‌های گذشته به طور فزاینده‌ای شایع شده است. اما سوال اینجاست که آیا مدرسه باعث افسردگی دانش آموزان می‌شود یا فقط افسردگی موجود را بدتر می‌کند؟ برای برخی از نوجوانان، حضور در مدرسه مفید است، به خصوص اگر در مدرسه برای مسائل عاطفی یا شناختی خود حمایتی از سوی معلمان و یا مشاورانشان دریافت کنند. اما برای سایر دانش‌آموزان دبیرستانی، مدرسه می‌تواند اضطراب، افسردگی، تنهایی، عزت نفس ضعیف و سایر چالش‌های روانی را تسریع یا بدتر کند. به همین دلیل است که حضور یک روانشناس و یا مشاور در مدرسه و یا خانواده برای رفع چالش‌های پیش روی دانش‌آموزان ضروری است.
آمار 2023 در مورد افسردگی در دبیرستان
قبل از اینکه به بررسی دقیق‌تر علل افسردگی و رابطه افت تحصیلی و افسردگی در مدارس بپردازیم، اجازه دهید جدیدترین آمار مربوط به سلامت روان در دانش‌آموزان دبیرستانی را بررسی کنیم. تحقیقات مرکز کنترل بیماری (CDC) نشان می‌دهد که از هر 3 دانش‌آموز دبیرستانی بیش از 1 نفر در چند سال گذشته سلامت روانی ضعیفی را تجربه کرده است. علاوه بر این، تقریباً نیمی از دانش‌آموزان احساس غم و ناامیدی مداوم دارند. و مشکل بدتر اینست که حتی با وجود مشاهد افت تحصیلی دانش آموزان که ناشی از بروز افسردگی در آنهاست بسیاری از خانواده‌ها دسترسی و یا آگاهی لازم در رابطه با مراجعه به روانشناسان برای علت‌یابی و رفع مشکل افسردگی فرزندشان را نداشته و یا گاهاً برخی خانواده‌ها درمان را در میانه راه رها می‌کنند و متاسفانه با این که آگاهی در مورد سلامت روان در سال‌های اخیر به شدت افزایش یافته است، این آگاهی همیشه به عمل تبدیل نمی‌شود. نوجوانان برای دسترسی به درمان افسردگی در دبیرستان به حمایت والدین، متخصصان مدرسه و سایر ارائه دهندگان مراقبت و مربیان نیاز دارند.
علاوه بر این، تحقیقات نشان می‌دهد که 75 درصد از تمام شرایط سلامت روان در نوجوانی و بزرگسالی شروع می‌شود. از این رو، سال‌های دبیرستان و دانشگاه زمان بسیار مهمی برای درک و صحبت در مورد سلامت روان است، پس بهتر است اطمینان حاصل شود که جوانان مراقبت‌های مورد نیاز خود را دریافت می‌کنند تا بتوانند با ابزارهایی برای شکوفایی و مراقبت از خود به مرحله بعدی زندگی بروند.
آیا مدرسه می تواند باعث افسردگی شود؟
علاوه بر ژنتیک و ساختار مغز، عوامل محیطی – به ویژه استرس و اضطراب – نقش مهمی در بیماری‌های روانی مانند افسردگی نوجوانان بازی می‌کنند و برای بسیاری از نوجوانان، استرس داشتن در مدرسه منبع اصلی بروز افسردگی است. پس اگر یک نوجوان از قبل افسردگی داشته باشد، استرس مدرسه می‌تواند آن را بدتر کند. یا استرس‌های مرتبط با مدرسه در نهایت می‌توانند منجر به افسردگی وی شوند. و اما چرا مدرسه باید باعث افسردگی و استرس نوجوانان شود؟ در اینجا برخی از چالش‌های عاطفی و روانی نوجوانان در مدرسه که می‌تواند منجر به افسردگی و افت و تحصیلی دانش آموزان شود را برای شما عزیزان آورده‌ایم:
فشار مدرسه: بسیاری از نوجوانان درجاتی از فشار تحصیلی را تجربه می‌کنند و متاسفانه نداشتن وضع مالی مساعد برای دانش‌آموزان و وجود مشکلات اقتصادی در بسیاری از خانواده‌ها و همچنین رقابت سخت برای ورود به دانشگاه در میان دانش‌آموزان با سطح مالی مختلف این فشار را بدتر می‌کند.
روابط با همسالان: برای نوجوانانی که با اضطراب اجتماعی دست و پنجه نرم می‌کنند یا خجالتی‌تر یا محتاط‌تر هستند، روابط با همسالان می‌تواند منبع استرس شدید باشد. علاوه بر این، اکثر نوجوانان امروزه معمولا اولین روابط عاشقانه خود را در دبیرستان یا قبل از ورود به دانشگاه تجربه می‌کنند. در حالی که این یک بخش اساسی از رشد نوجوان است، ولی می‌تواند از نظر عاطفی نیز چالش برانگیز باشد. این امر به ویژه در صورتی صادق است که نوجوانان در مسیریابی در این مسیر جدید راهنمایی و پشتیبانی نداشته باشند.
برنامه ریزی بیش از حد: بین تکالیف، فعالیت‌های فوق برنامه، معاشرت و کارهای بعد از مدرسه، دانش آموزان دبیرستانی زمان کافی برای استراحت و تجدید قوا ندارند. این می‌تواند منجر به فرسودگی شغلی، محرومیت از خواب و عدم گذراندن وقت کافی با خانواده شود که به دنبال خود افسردگی و افت تحصیلی دانش آموزان را نیز در پی خواهد داشت.
سایر عوامل دخیل در افسردگی نوجوانان در مدرسه و تاثیر آنها بر افت درسی دانش آموزان
آنچه استرس‌های مدرسه را بدتر می‌کند این است که نوجوانان در سن نوجوانی با چالش‌های دوران بلوغ خود نیز دست و پنجه نرم می‌کنند. زندگی یک نوجوان آسان نیست و رشد نوجوان با تغییراتی در خلق و خو و تغییر در بیولوژی او همراه است که بر توانایی وی برای مقابله با سایر چالش‌های موجود در مدرسه تأثیر می‌گذارد. در سنین نوجوانی این افراد در حال پی بردن و کشف علایق و چیزهایی که دوست ندارند، نحوه گذر از دنیای خارج از خانواده و مسائل مربوط به جنسیت و هویت جنسی خود هستند. علاوه بر این، کارشناسان بر این باورند که نوجوانان امروزی نسبت به گذشته آستانه تحمل پائینتری دارند و همین امر آنها را در برابر استرس در مدرسه آسیب‌پذیرتر می‌کند. در اینجا برخی از دلایلی که چرا مقابله با افسردگی در مدارس برای نوجوانان بسیار دشوار است را آورده‌ایم.
فقدان مهارت‌های مقابله ای: یکی از دلایل ضعف دانش‌آموزان که آنها را بیشتر مستعد افسردگی و افت تحصیلی می‌کند ایسنت که نوجوانان امروزی بیشتر از گذشته در برابر آسیب‌های احتمالی محافظت می‌شوند چرا که امروزه والدین به نوعی سعی در حفظ نوجوانان خود از تجربه شکست و ناامیدی دارند. بنابراین، نوجوانان اغلب شانس کمتری برای مقابله، سرسختی و تاب آوری در برابر مسائل پیش آمده برای خود دارند. به همین دلیل است که آنها یاد نمی‌گیرند که چگونه با چالش‌ها کنار بیایند.
مغزی که هنوز در حال رشد است: قشر جلوی مغز، بخشی از مغز که خود تنظیمی را کنترل می‌کند، در نوجوانان به طور کامل رشد نکرده است. بنابراین، آنها توانایی محدودی برای اعمال کنترل بر تکانه‌های خود دارند. در نتیجه، این منجر به رفتارهای پرخطر نوجوانان می‌شود، مانند سوء مصرف مواد و انتخاب‌های جنسی ناایمن، که می‌تواند بر سلامت روان نوجوان و نهایتاً بر افت درسی آنها تأثیر منفی بگذارد.
اختلال فقر طبیعت: نوجوانان امروزی زمان زیادی را صرف انجام تکالیف خود به صورت آنلاین و روی صفحه نمایش گوشی و لپ‌تاپ دارند به همین دلیل فرصت و شانس کافی برای خارج شدن از منزل ندارند. اختلال فقر طبیعت عبارتی است که توسط ریچارد لوو در کتاب آخرین فرزند در جنگل در سال 2005 ابداع شد. اشاره به این واقعیت دارد که انسان‌ها، به‌ویژه کودکان، زمان کمتری را در خارج از منزل سپری می‌کنند و در نتیجه طیف گسترده‌ای از مشکلات رفتاری و سلامت روان از جمله افسردگی را به دنبال دارد که نهایتا منجر به افت درسی دانش‌آموزان نیز خواهد شد.
اثرات منفی رسانه‌های اجتماعی: متاسفانه امروزه بسیاری از نوجوانان زمان زیادی را به جای صرف کردن با دوستان در فضای آزاد، بیرون رفتن از خانه و یا انجام فعالیت‌های خلاقانه در فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی صرف می‌کنند که هم اعتیادآور بوده و هم به دلیل مقایسه‌ای که بین خود و افراد ظاهراً موفق فضاهای مجازی انجام می‌دهند افسردگی آنها تشدید شده و بر انگیزه آنها بر ادامه تحصیل تاثیر منفی می‌گذارد. شاید از خود بپرسید چگونه رسانه‌های اجتماعی می‌توانند بر افسردگی نوجوانان در دبیرستان تأثیر بگذارند؟
نوجوانان امروزی با مسائل همیشگی نوجوانی و همچنین مسائلی مواجه هستند که برای نسل‌های گذشته ناشناخته بود. یکی از بزرگترین مشکلات معاصر برای نوجوانان، فناوری به طور کلی، و رسانه‌های اجتماعی به طور خاص است. رسانه‌های اجتماعی منبع اصلی اضطراب و فشار برای نوجوانان هستند. نوجوانان وقتی خود را با همسالان خود به ویژه از نظر ظاهری یا ویژگی‌های جنسی و ارتباطی مقایسه می‌کنند افسرده می‌شوند. در نهایت اینکه، تمرکز بر صفحه نمایش و رسانه‌های اجتماعی باعث آسیب به روابط، آموزش و فعالیت‌های فوق‌برنامه دانش‌آموزان می‌شود. بنابراین، می‌تواند به افسردگی نوجوانان، و همچنین ADHD، آسیب به خود، مسائل مربوط به تصویر بدن، اضطراب، و سایر بیماری‌های روانی دیگر کمک کند و در تشدید آنها موثر باشد که در نهایتاً توجه دانش‌آموز را از درس و تحصیل کم کرده و منجر به افت درسی وی خواهد شد.
رابطه بین افت درسی و افسردگی در دانشگاه
اگر والدینی گمان می‌کنند فرزندانشان در دوران مدرسه و دبیرستان دچار افسردگی است بایستی سعی در رفع آن در همان دوران و با استفاده از مشاوره فردی یا در صورت نیاز مشاوره خانواده نمایند چرا که اگر افسردگی در دبیرستان درمان نشود با ورود به دانشگاه همچنان ادامه خواهد داشت و به دلیل شدیدتر بودن استرس در دانشگاه می‌تواند شدت افسردگی را بیشتر از دوران دبیرستان نماید. چرا که دانشجویان با ورود به دانشگاه و مستقل شدن با بسیاری از موقعیت‌های جدید دیگر دست و پنجه نرم می‌کنند. اکثر دانشجویان اغلب برای اولین بار در دوران دانشجویی خود به طور مستقل زندگی می‌کنند و ممکن است به خوبی از سلامت جسمانی خود مراقبت نکنند. علاوه بر این، آنها معمولاً با سطح جدیدی از چالش‌های تحصیلی روبرو هستند. علاوه بر این، ممکن است بیش از هر زمان دیگری در معرض مواد مخدر و الکل قرار گیرند.
در رابطه با رابطه افت تحصیلی و افسردگی در دانشجویانی که اخیراً وارد دانشگاه شده‌اند نیز بایستی بگوییم که این افراد به دلیل تجربه یک دوره انتقال بحرانی از نوجوانی به بزرگسالی و مواجه شدن با چالش‌های جدید در یک مکان زندگی و محل تحصیل جدید اغلب گفته می‌شود که یکی از پراسترس‌ترین زمان‌های زندگی خود را می‌گذرانند. چالش‌هایی چون ایجاد تغییرات جدید در محل و سبک زندگی، با چالش‌های دیگری مانند تغییرات اجتماعی و فشارهای امتحانی نیز همراه است و مسلماً دانشجویان دانشگاه را در معرض خطر خاصی از نظر سلامت روان قرار می‌دهد.
تخمین زده شده است که حدود یک سوم دانشجویان و یا دانش‌آموزان احتمالاً در هر مقطع زمانی افسردگی متوسط تا شدید را تجربه می‌کنند. به نظر می‌رسد محصلانی که منابع اجتماعی-اقتصادی کمتری دارند آسیب‌پذیرتر باشند. بر اساس نظریه شناختی افسردگی بک، افراد افسرده در محیط‌های پیشرفت محور (مانند موسسات آموزش عالی) احتمالاً به دلیل تمایل به شناخت منفی نسبت به نمرات پایین با احساس شکست و عزت نفس پایین واکنش نشان می‌دهند. علاوه بر این، دانشجویانی که دیدگاه منفی نسبت به خود دارند ممکن است تمایلی به درگیر شدن در تکالیف چالش‌برانگیز دانشگاهی نداشته باشند و در نتیجه بر پتانسیل تحصیلی آنها تأثیر منفی بگذارند.
افسردگی با ترکیبی از اختلالات جسمی، عاطفی، روانی حرکتی و شناختی مشخص می‌شود که می‌تواند خود را با علائمی مانند اختلال خواب، تمرکز ضعیف، افکار منفی و احساس گناه نشان دهد. با این حال، علی‌رغم نرخ‌های مشخص افسردگی در جمعیت دانش‌آموزی و پیامدهای بالقوه منفی آشکار برای مطالعه تحصیلی، تحقیقات کمی به طور شگفت‌آوری تأثیر افسردگی را بر عملکرد تحصیلی بررسی کرده‌اند. یکی از معدود مطالعات طولی برای بررسی رابطه بین مشکلات عاطفی و عملکرد تحصیلی عینی نشان داد که افسردگی پیش دانشگاهی و مشکلات مالی با عملکرد امتحان در پایان سال اول تحصیل مرتبط است و دانشجویانی که افسردگی را تجربه می‌کنند ممکن است کلاس‌ها، آزمون‌ها و تکالیف بیشتری را از دست بدهند، در مقایسه با همسالان غیرافسرده خود احتمال بیشتری دارد که تحصیل را رها کنند. این دانشجویان که دارای علائم افسردگی هستند ممکن است در یک چرخه معیوب گرفتار شوند که در آن افسردگی مطالعه تحصیلی را مختل می‌کند و عملکرد ضعیف تحصیلی منجر به خلق و خوی پایین و ضعیف در این افراد می‌شود.
علائم هشدار دهنده افسردگی نوجوانان
در صورتی که فرزند شما دچار افت تحصیلی شده و شما به افسردگی وی به عنوان عامل عملکرد ضعیف تحصیلی او شده‌اید بهتر است به علائم زیر در وی توجه کرده و در صورت مشاهده چند مورد از آنها با یک روانشناس و یا مشاور در میان بگذارید، در این قسمت از مطلب به 10 مورد از رایج‌ترین علائم افسردگی دانش آموزان اشاره می‌کنیم.
- اجتناب از شرکت در موقعیت‌های اجتماعی و از دست دادن علاقه به فعالیت‌هایی که قبلا به آنها علاقه داشته است.
- بی‌رمقی و خستگی مداوم و کمبود انرژی
- احساس ناامیدی، اندوه و شکست که گاهی اوقات به افکار خودکشی تبدیل می‌شود.
- بدتر شدن نمرات درسی و به طور کلی بی انگیزگی
- داشتن دردهای بی‌دلیل مثل سردرد، مشکلات معده
- عدم تمرکز به ویژه برای نوجوانانی که قبلاً به خوبی می‌توانستند روی مسائل متمرکز شوند.
- احساس بی‌ارزشی، تحریک‌پذیری، ناامیدی، یا داشتن حالت شدیدی از عزت نفس پایین
- اختلال در الگوهای خواب (چرت زدن در روز، بی‌خوابی در شب)
- تغییر در اشتها و وزن (از جمله نخوردن به طور منظم یا پرخوری شدید)
- سوء مصرف الکل یا مواد مخدر برای مقابله با درد به عنوان نوعی خود درمانی
درمان افسردگی در دوران تحصیل تحت نظر کلینیک پیروزی
با توجه به تمامی مواردی که در مطلب حاضر ارائه شد، والدین و حتی معلمان و یا مربیان مدارس بایستی به محض مشاهده علائم افسردگی و افت تحصیلی بچه‌ها در دوران تحصیل بدون اینکه به وی القا کنند که افسرده شده است و باید استراحت کند سریعاً نسبت به درمان اقدام کنند در غیر اینصورت این علائم یا منجر به ترک تحصیل و یا سایر علائم و مشکلات در آینده بچه‌ها خواهد شد که سلامتی آنها را به خطر میاندازد. بهتر است شما عزیزان به کلینیک پیروزی مراجعه و از راهنمایی‌ها و مشاوره فردی، مشاوره کودک و مشاوره تحصیلی بسته به سن دانش‌آموز و یا دانشجوی خود برای بهبود وضعیت وی اقدام نمایند.
نکاتی برای والدین دانش آموزان در رابطه با افت تحیلی مرتبط با افسردگی
خودمراقبتی را تشویق کنید. یعنی به وی کمک کنید و بیاموزید تا عادات سالمی را در زمینه خواب، حمایت اجتماعی و ورزش ایجاد کنند.
با دقت حواستان به تمام رفتارهای آنها باشد و به آنها به دقت گوش دهید خواه زمانی که با وی صحبت می‌کنید خواه زمانی که او در ساعات غیرمدرسه با تلفن صحبت می‌کند.
عصبانی نشوید و در صورت مشاهده مشکلات رفتاری یا سلامت روانی با دلسوزی به او پاسخ دهید و از او بخواهید هر آنچه که می‌خواهد را با شما درمیان بگذارد.
