حمید ذوالفقاری اظهار کرد: حافظه یک عملکرد شناختی است که محصول کارکردهای سالم ساختارهای مختلف مغزی است. مشاهده هر نقص کوچکی در حافظه برخاسته از مشکلات ساختاری مغز است.

وی ادامه داد: عوامل محیطی می‌توانند با اثر روی ساختارهای مغزی آن‌ها را تضعیف یا تقویت کنند. یک محیط غنی می‌تواند عملکردهای مغز را تقویت و یک محیط فقیر از نظر محرک‌ها می‌تواند ساختارهای مغزی -که حافظه یکی از آن‌هاست- را تحت تأثیر قرار دهد.

این روان‌شناس افزود: نقایص مادرزادی، عوامل محیطی دخیل در فرایند رشد و تحول و آسیب‌های ضربه‌ای می‌توانند سبب تخریب ساختارهای مغزی شوند. با این وجود با افزایش امید به زندگی و بالارفتن میانگین سن افراد جامعه مشکلات شناختی که به تحلیل شناختی مربوط است، بیش‌تر بروز می‌یابد.

ذوالفقاری با اشاره به این‌که «یکی از عوامل مهم و تأثیرگذار در رفع مشکل کم‌حافظگی دستاوردهای توانبخشیِ شناختی است»، تصریح کرد: ما با استفاده از توانبخشیِ شناختی می‌توانیم پیش از این که کارکردهای مغز تحلیل روند آن‌ها را تقویت کنیم. هم‌چنین کارکردهای شناختی پس از این که تحلیل رفتند نیز قابل تقویت و ترمیم هستند.

وی خاطرنشان کرد: ما برای پیش‌گیری از تحلیل کارکردهای شناختی -که حافظه از جمله آن است- باید به تقویت آن‌ها بپردازیم. هم‌چنین یکی دیگر از روش‌هایی که برای جلوگیری از تحلیل‌رفتن ساختارهای مغز اهمیت دارد ورزش‌کردن است.

این استاد دانشگاه، با اشاره به این که «ورزش‌ و فعالیت‌های فیزیکی با آزادکردن مواد شبه‌انسولین در خون سبب افزایش نورون‌زایی (=تولید سلول عصبی) می‌شوند و به ترمیم سلول‌های مغزی کمک می‌کنند»، اضافه کرد: از نظر سلسله‌مراتب کارکردهای شناختی، «حافظه» پس از «توجه» قرار می‌‎گیرد و مشکلات «توجه» در مشکلات «حافظه» بروز می‌یابد.

ذوالفقاری ادامه داد: ما برای این که «حافظه» شکل بگیرد باید به محیط اطراف «توجه» کنیم. به‌ عبارتی «حافظه» برای مواردی شکل می‌گیرد که ما به آن‌ها «توجه» کرده‌ایم. در واقه کم‌حافظگی را می‌توان نقص در نگهداری اطلاعات در یک بازه زمانی کوتاه یا طولانی، نقص در یادآوری اطلاعاتی که به‌خاطر سپرده شده‌اند و نقص در به‌روزرسانی اطلاعات تعریف کرد.

وی با بیان این‌که «فراموش‌نکردن یکی از مشکلات حافظه است»، عنوان کرد: یک حافظه خوب و قوی می‌تواند مطالبی را که سودمند نیستند فراموش کند، با این حال اگر افراد نتوانند خاطرات مضر را به‌خوبی فراموش کنند، نشان‌دهنده این است که حافظه ضعیفی دارند.

این روان‌شناس با اشاره به این‌که «نباید هر اطلاعاتی را به حافظه وارد کنیم و باید جلوی ورود اطلاعات غیرمفید را بگیریم»، خاطرنشان کرد: حافظه کاری یا فعال ظرفیت محدودی دارد و همه اطلاعات رقابت می‌کنند تا در این حافظه قرار گیرند. یکی از کارکردهای حافظه این است که بررسی کند کدام یک از این اطلاعات سودمند و مرتبط است و آن را حفظ کند. اگر این توانایی حافظه ضعف داشته باشد اطلاعاتی که بیش‌تر در دسترس هستند و ضروری نیستند در حافظه ثبت و سبب اختلال آن می‌شوند. برای رفع این مشکل می‌توان از روش‌های تقویت توجه استفاده کرد که به مهارکردن و به‌روزرسانی حافظه کمک می‌کند.

ذوالفقاری در خصوص رابطه بین افسردگی و کم‌حافظگی، افزود: فردی که حافظه وی دچار اختلال شده است زودتر به افسردگی دچار می‌شود، زیرا نمی‌تواند فراموش کند. فرد افسرده خاطرات منفی را بیش‌تر به‌یاد می‌آورد و مخزن بیش‌تری برای ثبت آن‌ها دارد، در نتیجه بیش‌تر در معرض ابتلا به افسردگی است. زمانی که فردی شبکه معنایی اطلاعات منفی بسیاری دارد هر محرکی را می‌تواند به آسانی به این شبکه ارتباط دهد و از آن برداشت منفی داشته باشد.

وی عنوان کرد: فرد افسرده باید تلاش کند محرک‌های منفی را مهار کند و آن‌ها را به سایر اطلاعاتی که پیش از این وجود داشته است ارتباط ندهد. ارتباط هر محرکی با محرک‌های منفی پیشین خاستگاه تشدید افسردگی است.

این روان‌شناس عنوان کرد: افرادی که سبک زندگی بدون به‌کار گرفتن حافظه دارند دچار کم‌حافظگی می‌شوند. اصلی وجود دارد برمبنای این که اگر از چیزی استفاده نکنیم آن را از دست می‌دهیم. فردی که در زندگی روزمره خود از حافظه‌اش بیش‌تر استفاده می‌کند، حافظه وی بیش‌تر حفظ می‌شود.

ذوالفقاری با اشاره به این که «وابسته‌شدن به یادآورها علاوه‌بر این‌که به حافظه کمک می‌کند سبب تضعیف آن نیز می‌شود»، بیان کرد: اختلالات حافظه هم‌چون آلزایمر در افراد تحصیل‌کرده کم‌تر نمود پیدا می‌کند. افراد برای تقویت حافظه خود باید به مطالعه بپردازند و نباید آن را به مطالعه تحصیلی محدود کنند.

وی اضافه کرد: حتی اگر حافظه نقص اندکی داشته باشد افراد به آن پی می‌برند. افرادی که نمی‌توانند کارهای روزانه خود را سازمان‌بندی کنند، وسایل خود را گم می‌کنند، قرارهای خود را فراموش می‌کنند، مشکلات گفتاری و حرکتی دارند و… از نقایص حافظه رنج می‌برند.