یکی از تئوری های جالب در زمینه تیپ های شخصیتی، تئوری انیاگرام است که هنوز در ایران در بین روانشناسان متخصص و اساتیددانشگاه، چندان شناخته شده نیست. این تئوری در ابتدا توسط جورجیوف دانشمند و عارف بزرگ روسی مطرح شد و بعدهاتوسط روانشناسان خصوصا”نارن جو” وارد حیطه روانشناسی گردید و تا کنون پژوهشهای زیادی در ابعاد گوناگون روی آن صورت گرفته است و اکنون جایگاه ویژه ای در جهان پیدا کرده است.

تئوری انیاگرام یا تیپ های نه گانه (در شکل فعلی آن) در واقع ترکیبی از عرفان شرقی و روانشناسی مدرن است. هدف جورجیوف از تحقیق در این زمینه شناخت ابعاد شخصیت انسان و ارائه راهکار برای رشد و خود آگاهی بیشتر انسان بوده است. زیرا جورجیوف بر این باور بود که تا انسان خود را به درستی نشناسد، قادر به کمک به خود و نیز کمک به دیگران نخواهد بود. او انسانها را به نه تیپ شخصیتی تقسیم می کند که هر تیپ دارای نقاط قوت و ضعف خاص خود می باشد .در اینجا این نه تیپ به صورت خیلی مختصر ارائه می شود:

۱-تیپ کمالگرا:
این افراد به دنبال کامل بودن در همه چیز هستند و از ناکامل بودن خود سر خورده اند. ایده آلیست هستند و هر قدر هم پیشرفت کنند باز راضی نمیشوند و یک ندای درونی به آنها میگوید که خوب کار نمی کنی. این افراد به احتمال خیلی زیاد، دارای والد یا والدین ایراد گیری بوده اند که به راحتی راضی نمی شدند. این اشخاص هم، ایرادگیر و کنترل کننده و معمولا دارای اضطراب هستند و زمینه شخصیت وسواسی در آنان زیاد است، زیرا این ویژگیها را حد اقل از یکی از والدین یاد گرفتند.

کسانی که وظیفه شناس و با اخلاق با حسی قوی از باید ها و نباید ها هستند، معلمان، صلیبیون و طرفداران تغییر هستند. این افراد پیوسته در تلاش برای بهبود مسائل هستند اما از انجام هرگونه اشتباه در هراس می باشند. با سازماندهی منظم، نظم و وسواس زیاد سعی می کنند تا استانداردهای بسیار بالایی را در کار خویش حفظ کنند اما خطر لغزش بسوی نگاه انتقادی و آرمان گرایی دارند. این افراد معمولا عصبی و بی صبر هستند. این افراد در بهترین حالت عاقل، فهیم، واقع گرا، ممتاز هستند و حتی میتوانند از نظر اخلاقی یک قهرمان باشند.

ترس اولیه: از فاسد بودن، معیوب بودن و بد بودن.

خواست اولیه: خوب بودن، داشتن کمال، و متعادل بودن
انگیزه های کلیدی: حق طلب، تلاشگر برای رسیدن به مراتب بالاتر، بهبود دهنده همه مسائل، ثابت قدم در راستای عقاید خود، خود را ذیحق می دانند، نقد ناپذیر بطوریکه همه کس نمی توانند او را محکوم کند.

۲-تیپ مهرطلب یا کمک کننده:
.این افراد دائم به فکر دیگرانند.خود را به آب و آتش می زنند تابه دیگران کمک کنند.به قول قدیمیها حسن هلاک هستند .نیاز به محبت و توجه دارند .قادر به “نه” گفتن، نیستند، چون از طرد شدن واهمه دارند.افرادی وابسته و متکی به دیگرانند.حرمت ذات پایینی دارند و همواره به دنبال تایید و تحسین دیگرانند.

گونه دوم اشخاصی همدل، صادق، و بسیار مهربان هستند. بعلاوه آنها بسیار دوستانه برخورد می کنند و سخاوتند و فداکار هستند. اما می توانند احساساتی، چاپلوس و مردم نواز نیز باشند. این افراد بسیار خوش نیت بوده و به طرف دیگران جذب می شوند. اما احتمال دارد به سمت انجام کارهایی برای دیگران بروند که آنها محتاج به آن شوند. این افراد معمولا با possessiveness و بیان نیازهای خود مشکل دارند. این افراد در بهترین حالت خود خواه نبوده و بشر دوست هستند. آنها معمولا بسیار به دیگران عشق می ورزند.

ترس اولیه: از مترود شدن، عاشق بودن بی ارزش

خواست اولیه: احساس عاشق بودن

انگیزه های کلیدی: دیگران دوستش داشته باشند، بیان احساسات خود برای دیگران، مورد نیاز و قدر دانی واقع شدن، پاسخگو به دیگران، مدافع ادعاهای خود

۳-تیپ پیشرفتگرا یا موفقیت جو:
این افراد برای پیشرفت سخت کار میکنند و جویای نام و مقام هستند.افرادی پر کار و رقابت جو هستند و برای پیشرفت کردن دست به هر اقدامی که لازم باشد میزنند. در حالت افراطی به تیپ “آ” تبدیل میشوند و ورکالیست هستند و بیشترین لذت را در کار کردن میبرند .این خطر در آنها وجود دارد که توجه به کار و موفقیت و رقابت با دیگران بیش از توجه به خود و خانواده اش اهمیت پیدا کند.

سه ها از خود مطمئن هستند، جذاب و دلربا، جاه طلب، شایسته، و پر انرژی هستند. این افراد می توانند هوشیار و بسیار خود محور در جهت پیشرفت باشند. آنها سیاست مدار و آماده بخدمت هستند. اما بیش از حد علاقمند به تصویر خودشان و آنچه که دیگران درباره آنها فکر می کنند می باشند. آنها معمولا با مسائلی مانند workaholism و رقابت مشکل دارند. این افراد در بهترین حالت پذیرنده خود، قابل اعتماد و هر چیزی که آنها بنظر می رسد باشند مانند مدلی برای الهام بخشی به دیگران، هستند.

ترس اولیه: از بی ارزش بودن

خواست اولیه: احساس ارزشمند و ارزنده بودن

انگیزه های کلیدی: تایید شدن توسط دیگران، متمایز کردن خود از دیگران، توجه داشتن، تحسین شدن، و تحت تاثیر قرار دادن دیگران

۴-تیپ رمانتیک محزون یا هنرمند:
این افراد بسیار احساساتی و زود رنج هستند .خود را با احساسات دیگران درگیر می کنند و چون از تخیل بسیار نیرومندی برخوردارهستند خودشان هم دچار همان احساسات می شوند.افسردگی و نوسان خلق در این افراد زیاد مشاهده می شود.از کارهای یکنواخت خسته می شوند و نیز اگر امکان آن باشد ولخرج هستند. در بین نه تیپ انیاگرام حساسترین تیپ شخصیتی، افراد تیپ چهار هستند و زندگی در کنار این افراد مثل راه رفتن روی یخ است ….تضادهای وجودی زیادی دارند و…(احتمال ابتلا به اعتیاد در این تیپ، به نسبت سایر تیپها ،بیشتر است).

چهارها خودآگاه، حساس و کم حرف هستند. از نظر احساسی صادقو خلاق می باشند. این افراد می توانند خود آگاه و مودی باشند. با منع کردن خود برای ارتباط با دیگران بدلیلی احساس آسیب پذیری و نا تمامی، این اشخاص ممکن است احساس اهانت و رهایی از راه معمولی زندگی داشته باشند. این افراد بطور معمول با سودا، خود بزرگ بینی، ترحم بخود مشکل دارند. این افراد در بهترین حالت پذیرنده خود، الهام بخش و خلاق هستند، آنها قادر هستند تا خود را از نو بسازند و تجربیات خود را منتقل کنند. قابل اعتماد و هر چیزی که آنها بنظر می رسد باشند مانند مدلی برای الهام بخشی به دیگران، هستند

ترس اولیه: از بی هویتی یا اهمیت داشتن شخصی

خواست اولیه: پیدا کردن خود و اهمیت خود (برای ایجاد هویت)

انگیزه های کلیدی:خواهان ابراز خود و فردیت خود، برای زیبا کردن خود و احاطه کردن خود با زیبایی، حفظ احساسات و خلق و خوهای خاص، عقب نشینی از حفظ تصویر خود، محافظت از نیازهای احساسی قبل از توجه کردن به چیزی دیگر، جذب منجی.

۵-تیپ کنجکاو:
این افراد بسیار در خود فرو رفته یا درونگرا هستند (از بودن در جمع لذت نمی برند و اجتماع گریزند) .قادر به ابراز احساسات خود نیستند و معمولا تمایل کمی برای ازدواج دارند.در کلاس معمولا در ردیف آخر می نشینندتا همه را ببینند ولی دیگران او را نبینند.دوست دارند دیده نشوند و نامرئی باشند .همواره احساس را بعد از عقل تجربه میکنند.اهل کتاب خواندن و جمع آوری اطلاعات هستندو می خواهند از همه چیز سر در بیاورند.

پنج ها هوشیار، روشنگر و کنجکاو هستند. آنها قادر به تمرکز بر روی توسعه ایده ها و مهارت های بسیار پیچیده می باشند. این افراد مستقل، خلاق و مبتکر بوده و می توانند سرگرم افکار و تصورات خیالی خود شوند. آنها جدا، بشدت عصبانی و قوی هستند. این افراد بطور معمول با بی قاعدگی، پوچ گرایی، و انزوا مشکل دارند. این افراد در بهترین حالت پیشرو رویایی، و جلو تر از زمان خود هستند و قادر به دیدین جهان با روشی کاملا جدید می باشند.

ترس اولیه: از بی مصرف بودن، درماندگی و ناتوانی

خواست اولیه: توانا و شایسته بودن

انگیزه های کلیدی: نیاز به دانش، درک محیط، همه چیز را به عنوان راهی برای دفاع از خود در برابر تهدیدات محیط زیست دیدن

۶-تیپ وفاخو، وفاجو و شکاک:
این افراد به همه چیز سوء ظن دارند . افرادی محتاط هستند . می خواهند بدانند که در ذهن دیگران راجع به آنها چه می گذرد.نگران خیانت و بی وفایی دیگرانند .معمولا اضطراب دارند و دوست دارند وظیفه آنها در جایی که هستند مشخص و تعریف شده باشد.

نوعی متعهد و مبتنی بر امنیت هستند. شش ها قابل اعتماد، کوشا و مسئولیت پذیر هستند. عیوب را بطور فوقالعاده پیدا می کنند و مسائل را پیش بینی می کنند و همکاری foster دارند و می توانند حالت دفاعی، گریزان، و مضطرب بگیرند و در حالیکه شاکی از استرس زیاد هستند اما در حالت استرس کار می کنند. آنها می توانند محتاط و دودل باشند اما انفعالی، جسور، و مبارز باشند. این افراد بطور معمول با شک و سو ظن به خود مشکل دارند. این افراد در بهترین حالت از نظر درونی پایدار، متکی به خود می باشند و شجاعانه از خود و دیگران دفاع می کنند.

ترس اولیه: از عدم حمایت و راهنمایی

خواست اولیه: داشتن امنیت و آرامش

انگیزه های کلیدی: خواهان امنیت، احساس حمایت از سوی دیگران، یقین و اطمینان داشتن، تست کردن نگرش دیگران نسبت به خود، مبارزه با اضطراب و نا امنی.

۷-تیپ خوش بین و خوش گذران:
این افراد به دنبال لذت جویی بوده و برونگرا ترین تیپ در بین نه تیپ انیا گرام هستند.تابع فلسفه اپیکور هستند که زندگی یعنی لذت بردن و دوری از درد .افرادی اجتماعی و رفیق باز هستند. معمولا همه فن حریفند و در چند چیز تبحر دارند و بسیار خوش بینند. همواره به دیگران امید میدهند،نگران نباش همه چیز درست میشه. اهل بلوف زدن و خالی بندی و یا غلو کردن هم هستند و…( به خاطر لذت جوئی ، تنوع طلبی و هیجان خواهی بالا، احتمال گرایش به اعتیاد در این تیپ نسبتا زیاد است).

هفت ها برونگرا، خوش بین، با استعداد، و با انگیزه هستند. آنها صبور، جسور و عملگرا هستند اما استعدادهای آنها می تواند به هرز رود، بیش از حد پراکنده شده و نامنظم شوند. این افراد مرتب بدنبال تجربه های جدید و جالب هستند، اما می توانند با ادامه دادن پریشان و خسته شوند. آنها معمولا با مسائلی چون بی صبری و عجله کردن مشکل دارند. این افراد در بهترین حالت بر استعدادها و اهداف ارزشمند خود تمرکز می کنند، قدر دان، شاد و راضی هستند.

ترس اولیه: از محرومیت و درد کشیدن

خواست اولیه: خشنودی و رضایت، برآورده شدن کامل نیازها

انگیزه های کلیدی: خواهان حفظ آزادی و شادی خود، جلوگیری از از دست رفتن تجارب ارزشمند، حفظ خود در مقابل هیجان زدگی، برای جلوگیری از تخلیه درد.

۸-تیپ چالشگر یا قدرت طلب:
این افراد به دنبال قدرت و تسلط بر دیگران هستند . دوست دارند مدیر و رهبر باشند و دستور بدهند. بسیار کنترل کننده هستند و آمرانه با دیگران رفتار میکنند.تمایل به دیکتاتور بودن دارند. اگر دیگران خصوصا زیر دستان آنها ،از آنان اطاعت نکند، سخت بر آشفته و عصبی می شوند..در عین حال حمایت کننده هم هستند و از زیر دستان خود حمایت میکنند ولی به این شرط که آن افراد مطیع اوامر این عالی جنابان باشند.

هشت ها با اعتماد بنفس، قوی و قاطع هستند. آنها مدبر، رک و قاطع هستند در عین حال می توانند خود مدار و سلطه جو باشند. هشت احساس می کند که باید محیط خود و بخصوص اطرافیان را کنترل کند و برخی اوقات مبدل به تهدید برای آنها می شوند. آنها معمولا با مزاج خود مشکل دارند و خود را در معرض آسیب قرار می دهند. این افراد در بهترین حالت برخود مسلط بوده و از قدرت خود برای بهبود زندگی دیگران استفاده می کنند. آنها مبدل به یک قهرمان، سخاوتمند الهام بخش می شوند. بر استعدادها و اهداف ارزشمند خود تمرکز می کنند، قدر دان، شاد و راضی هستند.

ترس اولیه: از آسیب دیدن و یا کنترل شدن توسط دیگران

خواست اولیه: محافظت از خود (برای کنترل کردن زندگی و سرنوشت خود)

انگیزه های کلیدی: متکی به خود، برای اثبات قدرت خود و مقاومت در برابر ضعف، مهم بودن در جهان خود، تسلط بر محیط، و کنترل وضعیت خود.

۹-تیپ صلح طلب و میانجی:
این افراد دنبال آرامش و صلح و آشتی با دیگرانند.همواره میخواهند بین دیگران میانجی شوند تا بین آنها آشتی بر قرار کنند.افرادی انطباق پذیر و تابع هستند.از درگیری و خشونت پرهیز می کنند و حتی شاید از آن می ترسند.نسبتا تنبل هستند .در تصمیم گیریها مشکل دارند و آخرین تصمیم را درست نمی گیرند.

نه ها با مورد پسند، قابل اعتماد و با ثبات هستند. آنها معمولا خلاق، خوش بین و حمایت کننده هستند اما مایل به همراهی دیگران برای حفظ صلح و آرامش خود هستند. آنها مایل هستند تا همه چیز به آرامی و بدون درگیری پیش رود اما آنها تمایل به خوش گذرانی، ساده کردن مشکلات، و کاهش هر آنچه که باعث ناراحتی آنها می شود، هستند. آنها معمولا با سکون و تنبلی، و معاندت مشکل دارند. این افراد در بهترین حالت سرکش، فراگیر بوده و می توانند مردم را گرد هم جمع کرده درگیریها را برطرف کنند.
ترس اولیه: از جدایی و فراق

خواست اولیه: داشتن پایداری درونی و آرامش ذهنی

انگیزه های کلیدی: ایجاد هماهنگی در محیط خود، برای جلوگیری از درگیری و تنش، حفظ چیزها همانگونه که هستند، مقاومت در برابر آنچه که آنها را ناراحت می کند و برای آنها مزاحمت ایجاد می کنند.

وینگ ها و خطوط ارتباطی

این ویژگیها سرنخ های این تیپ ها بودند و شرح تفصیلی آن زیاد است. فرض بر این است که هر فرد همانگونه که دارای یک گروه خونی است دارای یکی از این تیپهای شخصیت می باشد. در ضمن میزان سلامت شخصیت در هر تیپ از یک تا نه در نوسان است. افراد در هر تیپ می توانند از سلامت کامل تا عدم سلامت در نوسان باشند. نکته دیگر اینکه نه گروه شخصیتی به سه گروه یا مثلث تقسیم می شوند و در درون هر مثلث ،هر تیپ به ویژگی های بعضی تیپ ها نیز گرایش دارد که اصطلاحا به آن بال یا وینگ می گویند. این مثلث ها به شرح زیر است:

۱-مثلث اراده که شامل تیپهای یک،هشت و نه است.
۲-مثلث قلب یا احساسات که شامل تیپهای دو،سه و چهار می باشد.
۳-مثلث مغز یا تفکر که شامل تیپهای پنج،شش و هفت است.

برای شکل گیری هر تیپ علل خاصی پیش بینی شده است که بیشتر بر میگردد به تجربیات خاص دوران کودکی و نحوه ارتباط والدین باکودک .راه رشد و سلامت هم برای هر تیپ خاص همان تیپ است . برای شناخت تیپ شخصیتی خود باید با ابزار دقیق که همان تست شخصیت انیاگرام است ،مورد آزمون قرار گیرید و سپس راههای رشد و سلامت شخصیت خود رابا کمک روانشناس آشنا و مسلط به این تئوری، باز یابید.اینجانب برای اولین بار در ایران ، این تست را تدوین و استاندارد کردم و دارای ۷۵ گویه یا آیتم است و برای مشاوره و رواندرمانی بسیار کمک کننده بوده است.