خود ارضایی یکی از رفتارهای رایج در میان کودکان است. معمولا والدین متوجه این رفتار شده و به ندرت از علت آن بی خبرند بنابراین عموماً واکنش نامناسب نیز به آن نشان می دهند. هرچند عامل اصلی خودارضائی ، در کودکان معلوم نیست ، ولی یک سری عوامل جنسی و تربیتی در خودارضائی دخیل هستند که در ذیل به برخی از آنها اشاره میشود:

عوامل زیستی

• وجود انگل های معدی و کرمک که سبب پیدایش خارش در مقعد یا ورم در اطراف دستگاه تناسلی می شود و کودک با خاراندن خود سعی دارد آن را از خود دفع و خویشتن را راحت کند. این خارش ها گاه سبب احساس لذت در طفل می شود که از آن پس سعی به تکرار آن داشته و به تدریج بدان مبتلا می شود.
• ابتلای به بلوغ زودرس که ناشی از عدم تعادل در ترشح هورمون ها و کار غدد به ویژه غده جنسی است و باید بگوییم که این امر ممکن است از سنین خردسالی عارض شود.
• وجود نامنظمی پوستی در محل ختنه که سبب تحریک های بی مورد یا تورم می گردد.
• وجود حالتی چون یبوست که خود می تواند عاملی برای این امر باشد و نیز نگهداری ادرار و مدفوع در خود که ناشی از روش نادرست تربیتی والدین است. عادت به تخلیه در کودکان باید از حدود یک و نیم سالگی در طفل پایه گذاری شود و طفل در این رابطه خاطره بدی در رابطه با دشواری تخلیه نداشته باشد.
• در اثر عدم شستشوهای منظم، یا وجود بیماری های مختلف جلدی حالت خارش در دستگاه تناسلی و دفع کودک احساس می شود.
• رشد بدن و به ویژه دستگاه تناسلی که سببی برای تحریک پذیری است و در چنین مواردی در پوشش و لباس کودک و بویژه در مورد زیر جامه باید مراقب بود که زبر یا بسیار نرم نباشد. این زمینه برای نوجوانان بیشترو برای پسران زیادتر از دختران است.

عوامل مکانیکی تحریک

• دستکاری های کودکان بدین معنی که برخی از کودکان به طور دایم با خود بازی می کنند و دست شان با خودشان مشغول است.
• تماس خود به تشک یا به نرده و پله، سبب دیگری برای بروز این حالت است. در ابتدای کار این امر صورت بازی و سرگرمی دارد ولی به تدریج پایه غلطی در این رابطه گذارده می شود و طفل سر از ابتلا در می آورد.
• نوازش های غلط مادران، مربیان یا مبتلایان به ضعف قوای جسمانی که سعی دارند از طریق دستکاری با کودکان و بازی ناروا با آنان، خود را تخلیه نمایند.
• شستشوهای افراطی همراه با دستکاری کودک در حمام یا توالت که در این امر مؤثراست. شک نیست که مادر طفل در حین شستن طفل چنین قصد و نظری ندارند ولی روش آنها سبب پیدایش این حالت در طفل می شود و ممکن است عمری او را مبتلا نمایند.

در کل فراموش نکنیم که تحریک آلت تناسلی سن بسیار خاصی نمی خواهد. براساس پاره ای تحقیقات از حدود سنین ۳ تا ۲۰ هفتگی در کودک وجود دارد و هر قدر که به سن کودک اضافه شود تحریک پذیری بیشتر است.

عوامل روانی

• اختلال روانی در کودکان و نوجوانان، خود از عواملی می شود که طفل برای بازی به خود روی می آورد.
• کنجکاوی و کشف در کودکان هم سبب می شود که آنها برای شناخت تفاوت دنیای خود با جنس مخالف اقدام کنند یا به اعضای خود حساس شوند و پس از دستکاری به کشفی در این رابطه نایل آیند.
• میل به اشتغال و بازی از ویژگی های حیات کودک است. اگر زمینه سرگرمی سالم برای او وجود داشته باشد به آن سرگرم می شود و اگر مسئله خلاف آن بود به خود می پردازد.
• منع های غلط و شدید و تهدیدها و پرهیز دادن های مکرر از یک امر سبب می شود کودک به آن امر توجه بیشتری کند تا دریابد در قبال آن، چه واقعه یا مسئله ای نهفته است. به ویژه آنگاه که منع های والدین با شور و اضطراب و دل نگرانی آشکار باشد.
• حالت تنهایی و انزوا و حالت احساس بی کسی، سربار و زاید بودن، در نتیجه خود را از مهر و عنایتی محروم دیدن در این امر دخالت دارد و موجبات لغزش و انحراف را فراهم می آورد.
• در مواردی که هیجانات روانی، کودک را تحت فشار قرار دهد، او را به ارضای فوری کشش جنسی می کشاند.

عوامل عاطفی
مسئله عاطفه را نمی توان امری ساده و بی حساب پنداشت. خودارضایی کودکان اگر از این دید بررسی شود، نوعی تلاش برای آزاد ساختن خود از نزاع های داخلی و ناراحتی های درونی است که ما در این زمینه مواردی را مطرح می کنیم: احساس محرومیت در کودکان ، اضطراب و نگرانی در افراد، حل عقده حقارت.

• محرومیت از محبت والدین

کودکانی که به هر دلیل ، مثل فوت والدین ، جدائی و طلاق ، غیبت های طولانی والدین در منزل ، بیماری های جسمی و روحی شدید آن ها از عاطفه ، عشق و محبت والدین ، خصوصا مهر مادری محروم باشند و منزوی و تنها می­شوند . این کودکان ، عشق و محبت را در خود جست و جو می­کنند و دچار خود دوستی می­شوند و برای تسکین و آرامش خود ، راهی جست و جو می­کنند که یکی از این راه ها ، خودارضائی است .

• کودکان منزوی و تنها

کودکانی که نتوانند با اجتماع ارتباط برقرار کنند یا نتوانند با کودکان هم سن و سال خود رابطه ی دوستی برقرار کنند و از بازی با دوستان و اسباب بازی های خود ، به لذت و شادی نرسند یا به نوعی هم بازی ندارند ، احساس ناکامی و طرد شدگی و سربار و زائد بودن می­کنند و فکر می­کنند کسی آن ها را دوست ندارد. برای اینکه این کودکان ، رنج ناشی از تنهائی را کاهش دهند به دنبال راهی جهت کسب لذت بر می آیند که آسان ترین راه کسب لذت خود ارضائی است .

• کودکان مضطرب

کودکانی که به هر دلیل دچار اضطراب جدائی ، اضطراب امتحان ، ترس از مدرسه ، ترس از جمع و انواع فوبیا و ترس های بیمارگونه می شوند ، برای رهائی از این اضطراب ها و ترس ها و رفع تسکین آلام خود ، ممکن است به خودارضائی روی آورند .

• کودکان عصبی

کودکانی که با هر مسئله ای ، عصبی و ناگهان دچار انفجار هیجانی میشوند . برای اینکه از زیر بار فشار این هیجان رهائی پیدا کنند ، به گفته ی فروید ، دچار خودارضائی اضطراری میشوند.

عوامل اجتماعی

• نوعی از بازی های کودکان که موجب تحریک شده و در پی آن لغزش ها را در کودکان فراهم می کند. مثل کول بازی که در آن کودکان بر دوش یکدیگر سوار می شوند، دکتر بازی و…
• مشاهده عکس های تحریک کننده، می تواند از عوامل لغزش یا لااقل جهت دادن افراد به سوی رفتارهای ناروا باشد.
• شنیدن داستان های بدآموز
• در مواردی که کودکان، دچار شرم و حیای افراطی هستند و با دیگران جوششی ندارند.

خیلی از پدر و مادر‌ها تصور می‌کنند نوزاد یا شیرخوارشان راه زیادی در پیش دارد تا به تکامل جنسی برسد ولی واقعیت این است که رشد و تکامل جنسی کودک از‌‌ همان دوران جنینی و روزهای اول زندگی آغاز می‌شود.

تقریبا همه با مراحل رشد جسمی کودک، آشنایی دارند. این مراحل شامل مواردی مثل شناخت چهره مادر، گرفتن گردن، نشستن بدون کمک، گفتن کلمات و… است اما مراحل دیگری هم وجود دارد که شاید کمتر مورد توجه والدین و بزرگسالان قرار می‌گیرند: مراحل رشد جنسی که از‌‌ همان دوران جنینی آغاز می‌شود. این مراحل بسیار مهم­اند و سلامت جنسی کودک را در آینده شکل می‌دهند.

۳ مرحله تکامل جنسی در دوران جنینی

۱. ابتدا گناد‌ها یا غدد جنسی تمایز نیافته شکل می‌گیرند و به‌تدریج به بیضه در جنس مذکر و تخمدان در جنس مونث تبدیل می‌شوند.

۲٫ سپس نوبت به مرحله تشکیل اندام‌های داخلی مانند رحم، تخمدان‌ها و واژن در دختر‌ها و پروستات و کیسه منی در پسر‌ها می‌رسد.

۳٫ در مرحله سوم، اندام‌های تناسلی خارجی شکل می‌گیرند. اگر به دلیلی اندام‌های جنسی نتوانند مرحله رشدی و تکاملی خود را درست طی کنند و مثلا بافت‌های جنینی حساسیت و پاسخگویی خود به هورمون‌های جنسی را از دست بدهند، شکل ظاهری جنین می‌تواند متفاوت با جنسیت ژنتیکی او شود و جنینی که مثلا از نظر ژنتیکی پسر است، دارای اندام جنسی‌ زنانه خواهد شد.

بافت‌های جنسی جنین قابلیت دوگانه دارند؛ یعنی دارای پتانسیلی هستند که هم می‌توانند به اندام جنسی مردانه تبدیل شوند و هم به اندام جنسی زنانه. اینکه نوزادی از بدو تولد دختر باشد یا پسر به اتفاق‌هایی بستگی دارد که در دوران جنینی می‌افتد. جنین‌هایی که کروموزوم Y دارند، حاوی ژن ویژه‌ای هستند که قابلیت تبدیل جنین را به جنس مذکر دارد. در جنین مونث چون کروموزوم Y وجود ندارد، پیام‌هایی که قرار است از ژن موجود در کروموزوم Y برسد نیز وجود ندارد بنابراین مجرا‌ها به رحم و واژن تبدیل خواهد شد و گنادهای تمایزنیافته به تخمدان تبدیل می‌شوند. چه زمانی اندام‌ جنسی جنین دیده می‌شود؟

اندام‌های جنسی خارجی جنین تقریبا در ۱۰ هفتگی در پسر‌ها و ۱۲ هفتگی در دختر‌ها مشهود است. هر بیماری و اتفاقی در فرایند تکامل جنسی می‌تواند ویژگی‌های ظاهری جنسی را تغییر دهد.

راه کارهایی عملی و پیشنهاداتی به والدین

خود ارضائی یکی از مسائلی است که هم والدین و هم نوجوانان با آن روبرو هستند و اغلب نمی دانند با این پدیده چگونه روبرو شوند. از لحاظ تاریخ رشدی و از دیدگاه روانکاوی کشف نواحی جنسی از دوران شیرخوارگی است. شیر خواران به تدریج می فهمند که دهان یک منبع لذت است. در دوران بعدی رشد نواحی لذت در قسمتهای پائین بدن کشف می شد. قسمتهای مقعد و الت تناسلی به ترتیب در لذت دهی به کودک نقش ایفا می کنند. آنچه که در واقع والدین را پیش از همه ناراحت و پریشان می کند این است که کودک لذت تحریک الت تناسلی خود را کشف کند. در حقیقت این کشف تازه ای نیست فقط ناحیه لذت متفاوت شده است. این کشف حدود ۲ تا سه سالگی اتفاق می افتد. بعدها کنجکاوی کودک به کشف تفاوتهای زن و مرد در دستگاه تناسلی به نگاههای پنهانی به افراد لخت تبدیل می شود. تا اینجا همه مسائل جزء ویژگیهای طبیعی رشد کودک است. مشکل آنجا ظاهر می شود که کودک در این مرحله تثبیت شود و تحریک ناحیه تناسلی به عادت تبدیل شود. کودکانی که مبتلا به استمناء هستند اغلب چند ویژگی مهم دارند. الف) آنها بیش از سایر کودکان دچار اضطراب هستند.ب) والدین آنها یا بیش از حد از آنها غفلت می کنند و یا سخت گیر و خشن هستند. درمان این کودکان تا حدی دشوار است اما با کمک والدین امید به بهبودی دارند. در این موارد معمولا خانواده درمانی بهتر از درمان انفرادی جواب می دهد.

اهمیت ۲ سال اول زندگی

خیلی از رفتارهایی که انسان‌ها در بزرگسالی نشان می‌دهند، در دوران نوزادی و شیر‌خوارگی شکل می‌گیرند. در ۲ سال اول تولد، کودکان توانایی لذت بردن و اعتماد کردن به دیگران را می‌آموزند. این لذت می‌تواند لذت از خوردن یا هوای تازه باشد و صرفا شهوانی نیست. وقتی کودک گریه می‌کند و مادر او را در آغوش می‌گیرد، سیر یا تمیزش می‌کند، می‌آموزد که کسی وجود دارد که نیاز‌هایش را برآورده کند. این اولین رابطه عاطفی است که او اوایل زندگی خود برقرار می‌کند.

این آموخته به کودک کمک می‌کند در آینده بتواند یک پیوند عاطفی مبتنی بر اعتماد با همسرش داشته باشد. یعنی رابطه دوطرفه‌ای ایجاد می‌کند که در آن هم احساس لذت و هم احساس امنیت وجود دارد.

به کودک کمک کنید اندام جنسی‌اش را بشناسد

در شیرخوارگی عمده یادگیری از طریق حواس پنجگانه است. اولین چیزی که کودک شناسایی می‌کند، بدنش است و پدر و مادر باید در این مرحله به او کمک کنند شناخت درست و احساس خوبی از بدن و اندام تناسلی‌اش پیدا کند. اگر این مرحله را خوب طی نکند، ممکن است احساس بدی از دختر یا پسر بودن خود پیدا کند که در زندگی جنسی او تاثیر سوء خواهد گذارد.

پسر‌ها آلت تناسلیشان را حدود ۸-۷ ماهگی می‌شناسند ولی این سن در دختر‌ها کمی دیر‌تر (۱۰-۹ ماهگی) است. پسر‌ها در خواب یا بیداری و حتی درون رحم مادر نعوظ‌های مکرر دارند. این نعوظ اصلا به معنای نعوظ در پاسخ به واکنش‌های جنسی نیست. حتی دختر‌ها هم ممکن است ترشحات واژینال غیرمشهودی داشته باشند. این واکنش‌های طبیعی ممکن است مرتبط با تماس، اصطکاک یا بیان نیاز به تخلیه مثانه باشد.

بهترین زمان صحبت با کودک درباره اندام جنسی

بهترین زمان هنگام پوشک یا حمام کردن کودک است. اسم باید مناسب و عامیانه باشد و جلف یا سخت نباشد. متاسفانه در کشور ما واژه مناسبی برای آلت تناسلی مردانه یا زنانه وجود ندارد و واژه‌های موجود یا بسیار عامیانه یا بسیار علمی هستند. دادن یک نام مناسب به اندام تناسلی کودک به والدین و کودک کمک می‌کند راحت‌تر درباره این موضوع صحبت کنند.

فرض کنید دختر بچه‌ای بیاموزد نباید به اندام تناسلی‌اش دست بزند، به آن نگاه کند یا درباره آن حتی با مادرش حرف بزند. این دختر احساس خوشایندی به جنسیت خود نخواهد داشت و اگر در بزرگسالی مشکلی پیدا کند، ممکن است اصلا تشخیص ندهد؛ چون نه به آلت تناسلی‌اش نگاه می‌کند، نه به آن دست می‌زند و نه حتی دوست دارد این قسمت از بدن خود را بشناسد. چنین افرادی اغلب به پزشک هم مراجعه نمی‌کنند و حتی بسیاری از این زنان شاید هرگز مفهوم لذت جنسی را درک نکنند.

وقتی کودک متوجه اندام تناسلی‌اش می‌شود

کودکان از ۷ تا ۱۰ ماهگی با اندام تناسلیشان بازی می‌کنند. مفهوم این کار کشف اندام تناسلی در راستای شناخت بدن خود است. آن‌ها این کار را با سایر اعضای بدن نیز انجام می‌دهند. کم‌کم تا حدود ۱۸ ماهگی می‌آموزند دو جنس مختلف دختر و پسر وجود دارد و تفاوت‌های آن‌ها را از نظر ظاهری و رفتاری کشف می‌کنند.

این مرحله فوق‌العاده مهم است. اگر اختلالی در کشف جنس مخالف کودکان ایجاد شود و کودک نتواند هویت خوبی برای خود بسازد، ممکن است درآینده با پذیرش جنسیت خود مشکل پیدا کند. وقتی کودکی جنسیت خود را دوست داشته باشد، نقش‌های مربوط به آن جنس را نیز به خوبی خواهد پذیرفت.

تنبیه کردن و جملات آمرانه ای چون «دست نزن» بدترین نحوه برخورد با کودکانی است که با آلت تناسلی خود بازی می­کنند. باید توجه داشت، کودکان قدرت تمرکز ضعیفی دارند و می توان با اقدام ساده ای، کودک را از این عمل بازداشت.

حس خودمختاری در کودک

خودمختاری و احساس مالکیت حدود ۲ سالگی کسب می‌شود. احساس خودمختاری باعث می‌شود کودکان خود را مرکز هستی بدانند و سعی کنند مرکز توجه و مالک هر چیزی باشند. رفتارهای کودکان در این مرحله بیانگر کسب هویت مستقل و مالکیت وجودشان است. عبور سالم از این مرحله به کودک کمک می‌‌کند قلمرو مستقل خودش را داشته باشد که بر سلامت جنسی وی نیز در آینده اثرگذار خواهد بود.

کودک باید همبازی داشته باشد

از ۱۸ ماهگی به بعد کودک باید با همسالان خود در ارتباط باشد (کودک ۲ ساله نباید همبازی کودک ۵ ساله باشد). کودکان در بازی‌های دسته‌جمعی نه‌ تنها اصول رابطه بین فردی را می‌آموزند، بلکه بسیاری از نقش‌های جنسیتی را نیز تجربه می‌کنند و با خصوصیات جنس خود و جنس مخالف نیز آشنا می‌شوند.

دو نکته مهم

1. دو سال اول زندگی کودک برای برقراری پیوندهای عاطفی و اعتماد به دیگران در زندگی پیش روی کودک بسیار مهم است. پیوند عاطفی و اعتماد به دیگران هم برای سلامت جنسی و هم برای روابط انسانی کودک در آینده تعیین‌کننده هستند.
2. در مرحله رشد و نمو، شناسایی بدن به‌وسیله خود کودک و درک اندام تناسلی ضروری است و رفتار و کلام والدین و سایر افرادی که با کودک در تعامل هستند، باید به‌گونه‌ای باشد که به او حس کامل و بی‌‌نقص بودن بدهد و در او نگرش مثبتی نسبت به جنسیتش ایجاد کند.

 

http://www.tncac.org/documents/3-child-sexual-behavior.pdf

http://www.askdrsears.com/topics/parenting/child-rearing-and-development/sexuality/genital-play-whats-normal-whats-not

http://www.drgreene.com/articles/sexual-curiosity-young-children/

http://consumer.healthday.com/encyclopedia/children-s-health-10/child-development-news-124/how-to-talk-to-your-child-about-sex-ages-3-to-6-645917.html

تیم تخصصی سایک نیوز