روانشناسی قصه و قصه گویی

سایک نیوز یه نقل از میگنا: قصه گویی یک روش فعال براي پرورش قوه خلاقیت و تفکر بالا بردن سطح تفکر شناختی محسوب می شود قصه گویی در طول  قرن های متمادی روشی برای آموزش و سرگرمی کودکان بوده است قصه و قصه گویی ارزش تربیتی دارد نخستین تعریف مکتوب از کاری که به شکل مبهم شبیه قصه گویی است، در پاپیروس مصری معروف به “پاپیروس وستکار” است که در فاصله ی میان سلسله دوازدهم و هجدهم ثبت شده است.
به گزارش میگنا متخصصان روان شناسي ، قصه گفتن را براي تكامل مغز نوزادان و كودكان لازم مي‌دانند و بیان می کنند، با قصه گويي علاوه بر شناساندن صداي والدين، صحبت كردن براي كودك راحت مي شود و كلمات را صحيح و كامل ادا مي‌كند.
والدين بر اين باورند كه نوزاد هيچ چيز را متوجه نمي شود و لازم نيست با او حرف بزنند، در حالي كه مغز نوزاد آماده براي پذيرش و يادگيري است و تمایل دارد صداي والدين خود را شنیده و با محيط آشنا شود، روانشناسی می گوید: والدين حتماً بايد نام اشياء ، غذا، اسباب بازي و يا هر چيز ديگري را که به نوزاد مي دهند براي او بگويند و زماني كه كودك سعي مي كند به هر لفظي كلمه را ادا كند صحبت كردن او را قطع نكنند و اجازه دهند آن گونه كه راحت تر است آن را تلفظ كند.
دکتر زهرا محبوبی نیه روانشناس و مشاور خانواده در ادامه این مطلب آورده است : نوزادان به صداي افرد مونث بهتر پاسخ مي دهند، مطالعات حاکی از آن است كه صحبت با زبان كودك، باعث تأخير در تكامل گفتار نمي شود، اما والدين بايد سعي كنند در صحبت با كودك تركيبي از لغات بزرگسالان را با صداي بچه گانه مورد استفاده قرار دهند . در واقع با اين عمل بستر سازي مناسبي را براي كودك در اداي صحيح كلمات فراهم كرده ايم.
قصه ها مي توانند ضمن كاركردهاي تربيتي براي كودكان نقش روان درماني نيز ايفا كنند.
كودكان پرخاشگر ، لجباز یا بيش فعال را مي توان از طريق قصه  به كودكي آرام و توانا مبدل ساخت كه تمركز و حوصله گوش دادن را دارد. البته بايد توجه داشت كه يك شبه اين اتفاق نمي افتد، «قصه هايي را كه كودك مي شنود روشي براي آموزش راه حل مشكلات زندگي است.
بنا بر همین گزارش از میگنا رسانه سلامت روان ایران بچه ها هنگام شنيدن قصه هاي افسانه اي با قهرمانان آنها شبيه سازي مي كنند به شكلي كه شجاعت قهرمانان قصه، فائق آمدن آنها بر مشكلات زندگي است.
فرض بر این است که قهرمان داستان به عنوان الگو عمل کرده و کودک در جریان یادگیری مشاهده ای و شرطی سازی جانشینی رفتارهای جدیدی را از او بیاموزد یا به زبان روان تحلیلگری، کودک با قهرمان داستان همانند سازی کرده و قالب رفتاری او را برای خود برگزیند. کودک قواعدخود ساخته ای را بر اساس پیام استعاره ای قصه شکل می‌دهد، که به جریان های واقعی زندگی او تعمیم می یابند و رفتار کودک را هدایت خواهند کرد.
کودک در فضای ایمن قصه به دور از اضطراب، سرزنش و تنبیه با مقایسه وضعیت های موجود در قصه، در زندگی واقعی خود به بینش و خودآگاهی دست می‌یابد. این خودآگاهی می‌تواند مقدمه‌ای برای خود تنظیمی و خود کنترلی در کودک باشد. تکرار مضامین مغایر با طرح واره های خصمانه کودکان، زمینه  تعدیل آنها را فراهم می سازد.

نوع قصه هايي كه كودكان در سنين مختلف به آنها نيازمندند متفاوت است.

مثلا نمي توانيم به كودك سه ساله قصه‌اي بگوييم  كه قهرمانانش كارهاي خيلي بزرگ انجام مي دهند.
اين كودك بهتر است قصه كودكي را كه خوب غذا مي خورد و حيوانات را دوست دارد بشنود زيرا يك قصه خوب تمام جنبه هاي شخصيت كودك را در بر مي گيرد و مي تواند معلم خوبي برايش باشد.
از ديگر نكات مثبت قصه گويي می توان به تقويت حافظه، خلاقيت و وجدان اخلاقي كودكان اشاره كرد و چنین بیان کرد: « قصه هاي خوب كودكي موجب مي شود  كه انسان لذت كامل را از تمام دوران زندگيش ببرد»
روان شناسي امروز معتقد است كه از ماه هاي اوليه كه کودك به دنيا مي آيد، بايد با او به صورت قصه گويي صحبت كرد و كودكان از سنين 3-2 سالگي از شنيدن قصه لذت مي برند و در 5-4 سالگي دوست دارند قصه را با كتاب گوش كنند و حين شنيدن قصه به تصاویر آن نگاه كنند وحتي در اين سنين مي توانند قصه را براي ديگران تعريف كنند.
آنها حتي با قهرمانان قصه ها همانند سازي مي كنند . انسان ها در تمام طول زندگي خود علاقه مند به شنيدن قصه هستند. شايد يكي از دلايلي كه خداوند بيشتر مسائل را بصورت قصه بيان كرده است تاثير قصه در شنوندگان آن باشد.
قصه یک تکنیک مدیریت دانش و توزیع اطلاعات و جهت دادن به مخاطبان است از ابتدای زندگی بشر تاکنون با بهره گیری از انواع شیوه های قصه گویی، بسیاری از سنن، آداب و رفتارهای مطلوب از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته است.
تا قبل از پیدایش فناوری‌های جدید و توسعه ارتباطات، قصه و قصه گویی قوی ترین وسیله ارتباطی و انتقال فرهنگی به شمار می‌رفت. خداوند متعال نیز با نقل قصه های پیامبران، صالحان و سرگذشت اقوام گوناگون و انسانهای نیک و بد، آموزشی ویژه را به تمام انسان ها ارائه نموده است.

قصه گویی در طول  قرن های متمادی روشی برای آموزش و سرگرمی کودکان بوده است. قصه مستقیم یا شخصی نیست، اما پیامی دارد که افراد با نظرات و دیدگاههای مختلف می توانند آن را تفسیر کنند.
قصه، جهاني است كه در آنان همه چيز حيات دارد. هيچ چيز گُنگ و خاموش نيست، گرچه ظاهري ساده دارد اما در وراي آن مي توان به انديشه هاي بلند و هيجان هاي لطيف دست يافت با وجود آنكه نقش سرگرم كنندگي دارد، اما غايت همه آنها به تعليم ختم مي گردد.

در متون ادبي ، اغلب به جاي اينكه مطلبي را به طور مستقيم بيان نمايند از نوعي گفتار كه داراي آهنگ ونواي خاصي است، مانند قصه بهره مي گيرند.
از اين رو است كه از قصه به عنوان پلي بين كودك و جهان پيرامون او ياد مي گردد، زيرا قصه قادر است از نخستين سالهاي زندگي تا واپسين لحظات حيات آدمي را در شناخت خود و جهان پيرامونش ياري رساند و به تجربه هاي محدود او وسعت بخشد، و گاه پيامدهاي آن، چنان است كه مي تواند منجر به تغيير رفتار گردد.

فواید قصه گویی

یکی از مفیدترین راه ارائه قصه به کودکان و نوجوانان، و انتقال پیام قصه، قصه گویی است.
باتشکیل و اجرای برنامه قصه گویی می توان تعداد مخاطب های قصه را افزایش داد. با قصه گویی می توان به قصه های عمومی، رنگ و بویی محلی داد و با بیانی دلپذیرتر چنین قصه هایی را برای بچه هایی که با فرهنگ ها و ملیت های متفاوتی هستند بازگو کرد. به علاوه می توان به بعضی دیگر از فواید قصه اشاره کرد از جمله: قصه گویی می تواند به عنوان محرکی قوی مورد استفاده قرار گیرد و سطح کتاب خوانی کودکان و نوجوانان را بالا ببرد و حوزۀ مطالعه آنان را گسترش دهد و ذوق علاقه به کتاب خواندن را در آنها بر انگیزند.
قصه گویی می تواند فاصله میان، “قدرت خواندن کودک” و “قدرت درک” او را از بین ببرد این فاصله در غالب کودکان وجود دارد. فاصله قدرت خواندن و قدرت درک مسائل در بسیاری از کودکان از یک تا سه سال به طول می انجامد.
یک کودک هشت ساله ممکن است از شنیدن داستانی که تا دو سال بعد قادر به خواندنش نیست، لذت ببرد.
برای از بین بردن این اختلاف و به این منظور که کُند خوانی، کودک را نسبت به کتاب بی علاقه نکند، باید داستان ها و اشعاری را که برایش قابل و لذت بخش هستند، خواند.
یکی دیگر از محاسن داستان خوانی و داستان گویی این است که کودکان یاد می گیرند چگونه مطالب را از راه گوش دادن بیاموزند. در شنیدن، فهمیدن و هوشمندانه با کلمات روبرو شدن بسیار حائز اهمیت است.

کلمه که از راه گوش شنیده و درک شده است، به مراتب آسانتر خوانده می شود و در حقیقت می توان گفت که داستان خوانی و داستان گویی شیوه هایی هستند برای بالا بردن سطح کتاب خوانی کودکان و شاید موثرترین روش ها برای آشنا کردن کودکان با کلمات جدید باشند، و گنجینه لغات پایه کودکان را به نحو موثری بالا می برد.
در برنامه قصه گویی، مخاطبان امکان دخالت و اعتراض دارند. قصه گو را به خویش نزدیک می بینند و به خود اجازه می دهند که وسط کلام او بدوند و با طرح خاطره یا پرسش، خود را مطرح کنند و یا اطلاعات خویش را تکمیل نمایند، از سر مجهولات نگذرند و ناپیدایی قصه را بفهمند. و در نتیجه وجود خویش را بهتر حس کنند.

قصه گویی یک روش فعال براي پرورش قوه خلاقیت و تفکر بالا بردن سطح تفکر شناختی محسوب می شود زیرا سطح دانش و یادآوري براي کامل کردن یک داستان ناتمام یا ساختن یک داستان جدید کافی نیست و نیازاست دانش آموز دست به ترکیب آموخته ها و رویاها بزند.
همچنین به ارزشیابی مفید بودن یاتناسب داشتن افکار خود با محتواي داستان و کنکاش براي ربط دادن آن افکار بپردازد و به دنبال راههاي جدید براي آن باشد
قصه های کودکان در باره ی انسان ها، جانوران، موجودات خیالی و اشیایی از قبیل ساعت، قطار و گلدان هاست. انسان ها، جانوران، موجودات خیالی و اشیاء در قصه های کودکان دارای شخصیت، باور، فکر، احساس و رفتار هستند. هنگامی که یک قصه گفته می شود موضوع شکل می گیرد، مسائل مختلف آشکار می شود و شخصیت ها و اشیای قصه با افکار و هیجان ها و رفتارهای خاص پاسخ می دهند هنگامی که یک کودک به قصه گوش فرا می دهد ممکن است با یک شخصیت، با یک موضوع یا یک حادثه در قصه همانند سازی کند.
در نتیجه، همانند سازی را به زندگی خود فرا فکنی می کند. علاقه وی به افکار، احساس ها و رفتارهای شخصیت های قصه به او اجازه می دهد تا در تجارب شخصیت های قصه سهیم باشد و باورها، افکار و تجارب هیجانی این شخصیت ها را بر خود فرافکنی کند.
در نتیجه می تواند به صورت فرافکنانه بر پریشانی های هیجانی خود کار کند. همین دلیل همواره یکی از عمده ترین و رایج ترین راه های انتقال تجربه و سر گرمی، قصه گویی و گوش سپردن به قصه ها بوده است.قصه و قصه گویی از مهمترین ابزارهایی هستند که می تواند تاب آوری و تخیل کودکان شما را پرورش و او را با دنیای اطراف و محیط زندگی اش آشنا سازند.قصه گویی یک روش فعال براي پرورش قوه خلاقیت و تفکر بالا بردن سطح تفکر شناختی محسوب می شود

ارزش‌های تربیتی قصه‌گویی را می‌توان چنین خلاصه کرد:

پرورش قدرت بیان و تکلم؛
سرگرمی؛
افزایش تجارب کودک؛
پرورش ذوق هنری؛
آشنایی با مشکلات و حل آنها‌؛
افزایش معلومات و توسعه اطلاعات عمومی؛
پرورش عزت‌نفس، جرئت ورزی و شهامت؛
انتقال فرهنگ (آشنایی با فرهنگ بومی و پایبندی به آن)؛
ایجاد روحیه دوستی؛
پرورش تخیل و تفکر کودک؛
تلطیف عواطف و احساسات؛
شناخت بیشتر محیط؛
گسترش گنجینه لغات؛
تعلیم ارزش‌های اخلاقی؛
تحریک قوة ابتکار و ابداع در کودکان؛
ایجاد عشق و علاقه به ادبیات در کودکان؛
رشد اعتمادبه‌نفس کودک و علاقه‌مند ساختن او به آزادی و عدالت اجتماعی؛
برآوردن نیازهای عاطفی کودک و آماده ساختن او برای دریافت پیام‌های اخلاقی و انسانی و شهروندی خوب بودن؛
آشنایی با صفات پسندیده و بیزاری از کارهای ناپسند؛

رویکرد های داستانی در روان شناسی

تمرکز رویکردهای داستانی در روانشناسی در چند محور می باشند که در زیر به آن اشاره می شود:
۱. استفاده از قصه به مثابه یک فن درمانی در روان درمانی فردی و خانوادگی
۲. استفاده از قصه در جایگاه ابزار تشخیصی
۳. استفاده از قصه در حکم روشی برای پرورش توانایی های کودکان
قصه گویی یکی از روش های بازی درمانی در متون پژوهشی مطرح گشته است.
شایان ذکر است که بیان گردد، فریدبرگ در سال ۱۹۹۴اشاره کرده است که در روان درمانی کودکان ترکیب قصه گویی با روش شناختی، با توجه به انعطاف پذیری و غنی بودن فنون شناخت درمانی می‌تواند بر اثر بخشی این روش درمانی بیفزاید.
پدیدآورنده اثر در 12 فصل به اهمیت، مهارت و شیوه های قصه گویی، اهمیت پیامدهای آموزشی و درمانی قصه، هنر و قصه در مانی در روان شناسی، تاثیرات روان شناختی قصه گویی ، یاد گیری و انواع هوش، تاثیرات، فلسفه ، اهداف وشخصیت پردازی در قصه های قرآنی و غیره….پرداخته است.