اختلال روان تنی وضعیتی روانی است که برای علائم جسمی آن اغلب هیچ گونه توضیح پزشکی وجود ندارد. این اختلال می‌تواند تقریباً هر قسمتی از بدن را تحت تأثیر قرار دهد. افراد مبتلا به این بیماری دچار افکار، احساسات یا نگرانی‌های بیش از حدی در مورد علائمشان می‌شوند که بر کیفیت کلی زندگی آنها تأثیر منفی می‌گذارد.
در یک بیماری روان تنی، استرس عاطفی یا سایر مشکلات روانی نقشی کلیدی در سیر علائم و نشانه‌های جسمانی ایفا می‌کنند. به عنوان مثال، افسردگی ممکن است به بروز علائم بیماری‌های روان تنی منجر شود که این مسئله به ویژه زمانی بارزتر است که سیستم ایمنی بدن شخص در اثر استرس شدید یا مزمن ضعیف شده باشد. مبتلایان به این اختلال به دفعات برای دریافت درمان به پزشک مراجعه می‌کنند اما با ناامیدی هیچ گونه تشخیصی برای مشکلاتشان دریافت نمی‌کنند. چاره کار در دست روانشناس‌ها و روانپزشکان است. اختلال روان تنی گاهی اوقات اختلال علائم جسمی یا درد جسمی نیز نامیده می‌شود.
اختلال روان تنی چقدر شایع است؟
این اختلال نسبتاً شایع است و در حدود ۵ تا ۷ درصد از جمعیت عمومی رخ می‌دهد. به دلایلی که مشخص نیست، زنان حدود ۱۰ برابر بیشتر از مردان درد جسمی دارند.
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به اختلالات روان تنی قرار دارند؟
هر شخصی در هر سنی ممکن است به این اختلال دچار شود. مطالعات نشان داده‌اند که وجود برخی عوامل در افراد، آنها را در معرض خطر بیشتری از نظر ابتلا به این اختلال قرار می‌دهد، از جمله:
- سبک زندگی پرمشغله و پر آشوب
- اشکال در تشخیص و بیان احساسات
- نادیده گرفته شدن از سوی والدین
- سابقه آزار جنسی
- سایر اختلالات روانی، مانند افسردگی یا اختلالات شخصیت
- سوء مصرف مواد (مانند اعتیاد به الکل یا اعتیاد)
- بیکاری
علت ابتلا به بیماری‌های روان تنی
مکانیسم‌های دقیق استرس به‌طور کامل شناخته نشده است، اما محققان می‌دانند که استرس و افسردگی می‌توانند دلیل درد و بیماری فیزیکی باشند. این فرآیند پیچیده است و می‌توان آن را با مثال بهتر توضیح داد.
بدنتان را با زودپز مقایسه کنید. اگر زودپز بتواند بخارش را تخلیه کند، وضعیت خوب است. اگر نتواند بخار را آزاد کند، فشار تا زمانی ادامه می‌یابد که درب آن منفجر شود. حالا تصور کنید زودپز از قبل تحت فشار است و شما شعله بیشتر می‌کنید تا غذا زودتر آماده شود. وقتی ظرف دیگر نتواند فشار را تحمل کند، در ضعیف‌ترین نقطه‌اش می‌شکند.
مانند زودپز که در ضعیف‌ترین نقطه ساختارش می‌شکند، بیماری‌های مرتبط با استرس نیز به احتمال زیاد در جایی ایجاد می‌شود که بدنتان ضعیف شده است. کسی که تحت استرس است و نمی‌تواند یا نمی‌خواهد احساساتش را تخلیه کند، در نهایت به نقطه شکست عاطفی می‌رسد. چنین وضعیتی منجر به علائم فیزیکی یا شروع یک دوره افسردگی اساسی می‌شود.
اختلال روان تنی چه تأثیری بر بدن دارد؟
این نوع اختلال تقریباً می‌تواند هر قسمتی از بدن را تحت تأثیر قرار دهد. بخشی از پاسخ جنگ یا گریز بدن به استرس، ترشح برخی مواد شیمیایی مانند آدرنالین است که می‌تواند در شرایط مرگ یا زندگی بسیار مفید باشد. با این حال، اگر سطح این مواد در بدن بالا باشد یا به طور مداوم در یک دوره طولانی آزاد شوند (مانند استرس مزمن)، به جای مفید بودن، برای بدن ضرر خواهند داشت.
بنابراین، اطلاع از نحوه بروز استرس روانی به صورت فیزیکی می‌تواند در کاهش اثرات استرس بر سلامتی مفید باشد. علائم فیزیکی رایج استرس عبارتند از: احساس خستگی، بیخوابی دردها و دردهایی مانند درد عضلانی یا کمردرد، فشار خون بالا، اشکال در تنفس، سوء هاضمه (ناراحتی معده)، سردرد و میگرن، اختلال نعوظ (ناتوانی جنسی).
علائم بدنی استرس ممکن است در هر دو جنس به شکل متفاوتی بروز کند. به عنوان مثال، زنان معمولاً هنگام استرس، علائمی مانند خستگی (با وجود خواب کافی)، تحریک‌پذیری و همچنین علائمی مانند نفخ شکم و تغییرات قاعدگی را گزارش می‌کنند. اما علائم و نشانه‌های استرس در مردان بیشتر شامل درد قفسه سینه، افزایش فشار خون و تغییرات در میل جنسی است.
علائم و نشانه‌های استرس بسته به سن نیز متفاوت است. کودکان استرس را به صورت فیزیکی تجربه می‌کنند، زیرا هنوز توانایی کلامی لازم برای بیان استرس و علت آن را ندارند. برای مثال، کودکی که در مدرسه روزهای سختی را سپری می‌کند، ممکن است دچار معده درد یا سردرد مکرر شود.
نباید فراموش کرد که افراد مسن نیز مستعد افسردگی هستند زیرا با انزوا، از دست دادن و اندوه و مشکلات سلامتی دست و پنجه نرم می‌کنند. ابتلا به افسردگی باعث بروز دردهای روان تنی می‌شود. به دلیل سن بالا، بسیاری از پزشکان دردهای جسمانی افراد سالخورده را به علت‌های پزشکی ناشی از سن مرتبط می‌دانند و به همین دلیل این گروه از بیماران بیشتر از سایرین تشخیص‌های پزشکی دریافت می‌کنند و با کیسه بزرگی از دارو راهی خانه می‌شوند. در حالی که در بسیاری از موارد، مراجعه به روانشناس راه حل اصلی دردهای آنان است.
علائم اختلال روان تنی چیست؟
علاوه بر علامت جسمی (به عنوان مثال، درد یا ناراحتی معده)، افراد مبتلا به اختلال روان تنی دچار علائم زیر نیز هستند:
- عصبانی یا تحریک‌پذیر هستند زیرا معتقدند پزشکان نمی‌توانند بیماری آنها را تشخیص دهند.
- افسرده یا مضطرب هستند.
- به طور مکرر به پزشک مراجعه می‌کنند، و از پزشکی به پزشک دیگری می‌روند.
- در کار، مدرسه یا اجتماع مشکلاتی را تجربه می‌کنند.
اختلال روان تنی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
همانطور که گفتیم این دسته بیماران در ابتدا به روانشناس یا روانپزشک مراجعه نمی‌کنند. برخی حتی ممکن است پیش از آنکه گذرشان به کلینیک روانشناسی بیافتد، سال‌ها به پزشکان مختلف مراجعه کرده باشند. علت چنین رفتاری وجود علائم واضح جسمی است که تجربه می‌کنند و هیچ تردیدی برای وجود یک بیماری پزشکی باقی نمی‌گذارد. بنابراین، تشخیص از مراجعه به پزشک عمومی یا متخصص شروع می‌شود. سابقه‌ای از بیمار گرفته می‌شود و آزمایشات و بررسی‌های لازم انجام می‌شود. در اینجاست که پزشکان و بیمار با مجموعه‌ای از پاسخ‌های منفی در تمام آزمایشات روبه رو می‌شوند. این در حالی است که بیمار همچنان علائم را تجربه می‌کند. برای آنکه روانپزشک/روانشناس بتواند وجود این اختلال را در بیمار تأیید کند، باید:
- یک یا چند علامت جسمی در بیمار وجود داشته باشد که باعث ناراحتی یا اختلال در زندگی روزمره وی می‌شوند.
- سابقه حضور این علائم حداقل به مدت شش ماه باشد و دلیل پزشکی برای آنها وجود نداشته باشد.
- بیمار دچار افکار مداوم، نگرانی یا اضطراب در مورد علائم باشد.
درمان دردهای روان تنی و سایر علائم جسمی
برای درمان این اختلال از درمان شناختی رفتاری، دارو درمانی مانند داروهای ضد افسردگی و درمان مبتنی بر ذهن آگاهی استفاده می‌شود.
پیشگیری از اختلال روان تنی
راهبردهای کاهش و مدیریت استرس در پیشگیری یا کاهش علائم جسمانی موثر هستند. روانشناسان سیمیاروم توصیه می‌کنند که در مورد آنچه می‌توانید و نمی‌توانید کنترل کنید واقع‌بین باشید. به طور منظم ورزش کنید و برنامه خواب و تغذیه سالمی داشته باشید. برای تخلیه افکار منفی از روش نوشتن خاطرات روزانه استفاده کنید. اگر دچار فشار کاری هستید، در صورت امکان کمی از کارتان را برون‌سپاری کنید و نظم بهتری به امورتان بدهید. در کنار راهکارهای فوق، از حمایت خانواده و دوستان بهره‌مند شوید. و همچنین، توصیه می‌شود به کمک روانشناس از تکنیک‌های مدیتیشن و آرام‌سازی عضلات برای آرامش بیشتر آگاهی کسب کنید. با کمک درمان‌های روانشناسی علائم این اختلال تا حد زیادی کاهش می‌یابد. هر چند امکان عود علائم در دوره‌های پرتنش زندگی وجود دارد، اما با انجام تکنیک‌های آموزش داده شده توسط روانشناس، کیفیت کلی زندگی بیمار به طور چشم‌گیری افزایش می‌یابد.
ذکر این نکته ضروری است که بیمار مبتلا به اختلال روان تنی در حال تمارض یا اغراق برای دریافت توجه از سوی دیگران نیست. علائم این بیماری به صورت واقعی و ناراحت‌کننده در بیمار حس می‌شود، با این تفاوت که منشآ آنها به جای علت پزشکی، مسائل روانی است. تصور غلط رایج در اطرافیان بیمار این است که اختلال روان تنی، مسئله‌ای خیالی است و همه چیز ساخته خود شخص است. واقعیت این است که علائم روان تنی حقیقی هستند و مانند هر بیماری دیگری نیاز به درمان دارند. در صورتی که دچار علائم جسمی طولانی‌مدت و غیر قابل توضیح هستید، با ما تماس بگیرید. درمان‌های رفتاری و تغییر سبک زندگی برای شما مفید است و می‌تواند شما را از صرف وقت زیاد در مطب پزشکان و هزینه زیاد برای انجام آزمایش‌ها و درمان‌های غیر ضروری بی‌نیاز کند.
