سایک نیوزبه نقل از نیک آرام: پارانویا الگوی خاصی از تفکر است که شامل بی‌اعتمادی و بدگمانیِ شدید و غیرمنطقی نسبت به دیگران می‌شود. پارانویا، از احساسِ دلواپسیِ خفیف، مضطرب بودن نسبت به یک موقعیت یا فرد گرفته، تا افکار شدید و ناراحت‌کننده که می‌توانند خطری برای سلامت روانیِ افراد محسوب شوند متغیر باشد. البته غیرمعمول نیست که افراد، گهگاهی حملاتِ خفیف پارانویا را تجربه کنند؛ اما تجربه‌ی پارانویا می‌تواند برای افرادِ مبتلا به دیگر بیماری‌های مرتبط با روان (مانند اختلال دوقطبی، اسکیزوفرنی و اختلال شخصیت پارانوئیدِ مداوم) بسیار ناخوشایند یا حتی خطرناک باشد. با این‌که اکثر مردم، در مواقعی افکارِ پارانوئیدی دارند، اما در واقع اصطلاحِ «پارانویا» به حالتی پایدارتر از احساسِ بی‌اعتمادیِ مداوم، غیرمنطقی و بی‌اساس اشاره دارد.
علائم و نشانه‌های پارانویا
چگونه می‌توان متوجه شد که خودِ فرد یا شخصی که او را دوست دارد، ممکن است پارانویا داشته باشد؟ چندین نشانه و علامت در مورد پارانویا وجود دارد که در صورتِ آگاهیِ فرد از آنها احتمالِ ابتلا به پارانویا را نشان می‌دهند و در چنین شرایطی، افراد باید برای تشخیصِ دقیق به متخصص مراجعه کنند:
- در برابرِ انتقادی خیالی که در حقیقت وجود ندارد، حالت تدافعی می‌گیرند.
- به دنبال بحث و جدل هستند.
- در بخشیدنِ دیگران مشکل دارند.
- بیش از حد حواس‌جمع هستند.
- از این‌که مورد سوء‌استفاده قرار بگیرند یا فریب بخورند، بسیار می‌ترسند.
- نمی‌توانند آرامش داشته باشند.
- نسبت به دیگران بی‌اعتماد هستند.
- مدام تصور می‌کنند دیگران برای کارهایشان انگیزه‌های پنهانی دارند.
نمونه هایی از افکار پارانوئید
پارانویا برای هرکسی به‌طور متفاوتی بروز می‌کند؛ اما موضوعات رایجِ پارانویا عبارتند از:
- باور دارید که دولت، یک سازمان یا یک فرد در حال جاسوسی از شما یا در حال تعقیبِ شماست.
- احساس می‌کنید همه به شما خیره شده‌اند یا درباره‌ی شما صحبت می‌کنند.
- تعبیرِ برخی از حرکات صورت دیگران به عنوان نوعی استهزا که کاملا مربوط به شماست؛ خواه طرف مقابل شما غریبه باشد یا آشنا.
- باور دارید افرادِ دیگر تعمدا سعی می‌کنند شما را کنار بگذارند یا احساس بدی در شما ایجاد کنند.
- فکر می کنید مردم به شما می‌خندند یا پشت سر شما در موردتان صحبت می‌کنند (می‌تواند با توهم همراه باشد).
- تصور می‌کنید ممکن است کسی شما را بدزدد، به شما صدمه بزند یا شما را به قتل برساند.
تشخیص پارانویا
پارانویا به خودیِ خود، یک تشخیص نیست؛ در عوض، اغلب نشانه‌ای (یا معیار تشخیصی) مربوط به یکی دیگر از مسائلِ سلامت روانِ اساسی است که ممکن است ماهیت فیزیکی یا ذهنی داشته باشد. دستیابی به علت اصلیِ پارانویا، معمولا با جمع‌آوریِ تاریخچه‌ی اطلاعاتِ پزشکی فرد و توسط یک ارائه‌دهنده‌ی مراقبت‌های بهداشت روان آغاز می‌شود. همچنین ممکن است یک معاینه‌ی فیزیکی و تعدادی آزمایشِ فیزیولوژیکی رابرای رد کردن هرگونه شرایط پزشکی که ممکن است باعث ایجاد این علامت شده باشد انجام دهند؛ برای مثال بیماری آلزایمر، زوال عقل، پارکینسون، صرع، سکته‌ی مغزی و سرطان مغز همگی می‌توانند بر عملکرد شناختیِ افراد تاثیرگذار باشند. در صورتی‌که هیچ علت پزشکیِ زمینه‌ای تشخیص داده نشود، ممکن است فردِ مبتلا به پارانویا به روانپزشک ارجاع داده شود تا روانپزشک سوالاتی در مورد افکار و تجربیات فرد بپرسد و همچنین ممکن است وضعیتِ روانشناختیِ فردبرای کمک به درکِ بهتر علائم و وضعیت روانی اومورد ارزیابی قرار گیرد تا تشخیصِ‌ِ نهایی توسط متخصصِ سلامت روان انجام شود.
علل بروز پارانویا
علت دقیقِ پارانویا مشخص نیست اما برخی از عواملِ به‌وجود‌آورنده‌ی افکار یا احساسات پارانوئید عبارتند از:
- سالمندی
افرادِ مسن ممکن است به دلیل تغییرات مربوط به سن، در شنوایی، بینایی و سایر حواس، تفکر هذیانی یا پارانوئیدی را تجربه کنند.
- برخی داروها یا قطع مصرف آنها
آمفتامین‌ها می توانند اثرات نامطلوب فراوانی داشته باشند که یکی از آنها پارانویا است؛ اما گاهی اوقات پارانویا پس از قطع مصرف دارو رخ می‌دهد. برای مثال آدرال (دکستروآمفتامین-آمفتامین) دارویی است که برای درمانِ اختلال کم‌توجهی و بیش‌فعالی استفاده می‌شود، اما توقفِ ناگهانی آن می‌تواند به هذیان‌های پارانوئید منجر شود.
- ژنتیک موثر در بیماری پارانویا
برخی تحقیقات نشان می‌دهد که ممکن است یک عاملِ ژنتیکی مرتبط با پارانویا وجود داشته باشد.
- داشتن تجاربِ خاص در زندگی
تجربه‌ی ضربه روحی (تروما)، مواجهه با بدرفتاریِ دیگران در دوران کودکی یا جوانی، انزوای اجتماعی یا قرار گرفتن در معرض تغییراتِ بزرگ در زندگی (مانند از دست دادن شغل، مرگِ ناگهانی یکی از عزیزان، قربانی شدن در یک جنایت یا داشتنِ یک بحران سلامتیِ جدی) همگی می‌توانند باعث به وجود آمدن افکار یا احساسات مرتبط با پارانویا شوند.
- قرار گرفتن در معرض سموم خاص
یک مطالعه روی ۲۲۳۲ نوجوان در بریتانیا نشان داد که قرار گرفتن در معرض سطوح بالاترِ آلودگی هوا، منجر به تشکیلِ شصت درصد از تجربیاتِ روان‌پریشی آنها می‌شود که برخی از این تجربیات شاملِ افکار پارانوئیدی هستند.
- عفونت‌هایی که می‌توانند بر مغز تأثیر بگذارند.
افرادِ مبتلا به ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV) می‌توانند به یک وضعیتِ ثانویه مبتلا شوند که گاهی به آن مانیای HIV گفته می‌شود و این وضعیت، شامل علائمِ روان‌پریشیمانند پارانویا و توهماتِ شنیداری یا بصری است.
- محرومیت از خواب
گذراندنِ دوره های طولانی فقدانِ خواب، می‌تواند اثراتِ منفی زیادی ایجاد کند. مروری بر مطالعاتِ مربوط به محرومیت از خواب نشان داد که هر چه شرکت‌کنندگان، مدتِ بیشتری بیدار باشند، احتمالِ بیشتری وجود دارد که علائمِ هذیان و پارانویا را تجربه کنند.
- مسمومیت با مواد و ترک اعتیاد
علائمِ روان‌پریشی همراه با سوءمصرفِ مواد امری شایع است و احتمالِ بروز این علائم در مواردِ مصرف شدید و اعتیاد، بیشتر است.
دیگر شرایطِ سلامتِ روان و مرتبط با پارانویا
پارانویا می‌تواند با یک بیماریِ جسمی مانند بیماریِ مغزی، سکته و برخی از دیگر بیماری‌های سلامتِ روان به‌ویژه آن‌هایی که شاملِ روان‌پریشی هستند مرتبط باشد.
اختلالاتِ زیر می‌توانند شامل پارانویا باشند:
- اختلال شخصیت مرزی (BPD)
پارانویا می‌تواند در افرادِ مبتلا به اختلال شخصیتِ مرزی ظاهر شود. برخلافِ بسیاری از اختلالات دیگر که پارانویا در آنها به صورت یک علامت ثابت یا مداوم است، پارانویای مرتبط با BPD معمولا گذراتر است و زمانی رخ می‌دهد که سطح استرس بالا باشد.
➢ اختلال شخصیت پارانوئید، یک اختلالِ شخصیت متمایز و جدا از BPD و سایرِ اختلالات شخصیت است. افرادِ مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید نسبت به دیگران بی‌اعتمادی و بدگمانیِ مزمن و فراگیر دارند.
- اختلال دو قطبی
اگر فرد به اختلال دوقطبی مبتلا باشد، ممکن است در طولِ یکی از دوره‌های شیدایی یا افسردگی، دچار هذیان‌های پارانوئیدی شود. البته تشخیصِ اختلال دوقطبی به این معنا نیست که فرد قطعا پارانویا را تجربه خواهد کرد اما همچنان مهم است که فرد، علائم و نشانه‌های پارانویا را بداند تا در صورتِ تجربه کردن این افکار، با آنها آشنا باشد.
- اختلالات روان‌پریشی
پارانویا می‌تواند نشانه یا نشانه‌ای از یک اختلال روان‌پریشی، مانندِ اسکیزوفرنی یا اختلال اسکیزوافکتیو باشد؛ سایرِ علائم روان پریشی عبارتند از:
- حرف زدنِ بی‌نظم
- اختلال در تفکر (پرش افکار بین موضوعات نامرتبط)
- توهمات (شنیدن، دیدن یا احساس چیزهایی که واقعی نیستند).
درمان پارانویا
درمان پارانویا تا حد زیادی به علائم و همچنین علتِ اصلی آن بستگی دارد. این احتمال وجود دارد که ارائه‌دهنده‌ی مراقبت‌های بهداشتِ روان یا متخصص سلامتِ روان، دارو، روان‌درمانی یا اغلب ترکیبی از این دو را توصیه کند.
دارو درمانی
ممکن است داروهای ضدروان‌پریشی تجویز شوند؛ به ویژه اگر فرد، بیماریِ روانیِ زمینه‌ای مانند اسکیزوفرنی یا اختلال دوقطبی داشته باشد. سایر داروهایی که ممکن است برای درمانِ علائم پارانویا استفاده شوند عبارتند از: داروهای ضدافسردگی، تثبیت‌کننده های خلق‌و‌خو و داروهای ضداضطراب.
روان‌درمانی در مقابله با پارانویا
روان‌درمانی می‌تواند به افرادِ مبتلا به پارانویا کمک کند تا مهارت‌های مقابله‌ای و ارتباطیِ بهتری کسب کنند و همچنین گاهی اوقات می‌تواند به فرد کمک کند تا جنبه‌ی حقیقیِ باورهایش را آزمایش کند تا دریابد چه مقدار از افکارش به واقعیت نزدیک هستند.
افرادی که پارانویا را تجربه می‌کنند، از طریقِ درمان به طور بالقوه می‌توانند یاد بگیرند که اعتمادِ بیشتری به دیگران داشته باشند، راه‌هایی برای مدیریت و ابراز احساساتِ خود به روش‌های سازگارتر بیابند و عزت نفس و اعتماد به نفسِ خود را بهبود بخشند.
درمان‌های دیجیتال
محققان همچنین شروع به بررسیِ استفاده از گزینه‌های درمانیِ دیجیتال برای افراد مبتلا به پارانویا کرده‌اند. از جمله مواردی که در این نوع درمان در نظر گرفته می‌شوند، عبارتند از:
- برنامه‌های موبایل
- شبکه‌های اجتماعی
- واقعیت مجازی
- درمان‌های مبتنی بر وب
SlowMo
SlowMo یک گزینه‌ی جدیدتر است که جلساتِ درمانیِ چهره به چهره را به صورت دیجیتال ارائه می‌دهد؛ این گزینه، برای کمک به کاهشِ پارانویا در افراد مبتلا به روان‌پریشی ایجاد شده است. مطالعه‌‌ای در سال ۲۰۲۱ شامل ۳۶۱ شرکت‌کننده انجام شد که مزایای استفاده از SlowMo را نشان داد؛ اگرچه تحقیقاتِ بیشتری برای درک بهترِ اثرات آن مورد‌نیاز است.
مقابله با پارانویا
اگر شما هم در حالِ تجربه پارانویا هستید، بسیار مهم است که این احساسات را با ارائه‌دهنده‌ی مراقبت‌های بهداشتِ روان یا روانپزشک خود در میان بگذارید. اگر در گذشته، بیماری روانیِ دیگری برای شما تشخیص داده شده است، ظهورِ تفکر هذیانیِ مرتبط با پارانوئید، ممکن است نشانه‌ای مبنی بر لزوم تغییر در روندِ درمان یا داروهای شما باشد. در صورتی که این علائم در شما مشاهده شد، باید به تیمِ مراقبت از سلامت روانِ خود اطلاع دهید تا اعضای آن در راستای ایمن ماندن شما بتوانند کمک کنند و مطمئن شوند که شما نوعِ مراقبت مناسب با شرایطِ خود را دریافت می‌کنید.
حرف آخر
علائمِ پارانویا نه تنها ناراحت‌کننده هستند، بلکه می‌توانند به طور جدی فعالیت‌های فرد را در خانه، محل کار یا مدرسه مختل کنند و بر زندگیِ اجتماعی و روابط او تاثیرِ منفی بگذارند. یافتنِ مؤثرترین ابزار برای مدیریت علائم، ممکن است زمان‌بر باشد، اما نباید ناامید شد؛ زیرا منابع و پشتیبانی‌های متعددی وجود دارند که می‌توانند به افراد کمک کنند تا افکارِ پارانوئید را بهتر مدیریت کنند و دیگر جنبه‌های زندگی رابا وجودِ اختلال دوقطبی یا بیماریِ روانیِ دیگرفرا بگیرند.
