نتایج یک طرح تحقیقاتی نشان می‌دهد برنامه کشوری بهداشت روانی که راهبرد اصلی آن، ادغام خدمات سلامت روان در شبکه‌های بهداشتی درمانی کشور بوده است، در روستاها به موفقیت چشمگیری دست یافت، اما در شهرها و به ویژه شهرهای بزرگی مانند تهران نتایج قابل قبولی نداشته است.
به گزارش سایک نیوز و به نقل از ایسنا، موسسه ملی تحقیقات سلامت نتیجه طرح‌های تحقیقاتی پایان‌یافته موسسه را با استفاده از فرآیند ترجمان و تبادل دانش، در اختیار مخاطبان و ذی‌نفعان می‌گذارد. یک محقق، در طرحی با عنوان “ارزیابی خدمات سلامت روان در ایران” این موضوع را بررسی کرده است.
در گزارش این طرح پژوهشی که مجری آن دکتر محمد جواد امینی‌زاده است، آمده است:« پس از بررسی نظام سلامت روان در کشورهای مختلف و بحث در مورد ساختار نظام سلامت روان در ایران، در مطالعه پیمایش ملی، موانع بهره‌مندی از خدمات از سه جهت بررسی شد: ۱- دلایل تاخیر در مراجعه؛ ۲- دلایل عدم مراجعه برای دریافت خدمات سرپایی باوجود احساس نیاز به آن؛ ۳- دلایل عدم اقدام برای بستری علی‌رغم احساس نیاز به آن. در تمامی موارد، امید به بهبود خود به خود، کم اهمیت پنداشتن مشکل و یا تحمل کردن مشکل، شایع‌ترین موانع استفاده از خدمات بوده است.»
این پژوهشگر در ادامه می گوید:« شایع ترین مشکل دیگر ذکر شده، مشکلات مربوط به پرداخت هزینه و یا بیمه بوده است که امکان استفاده بیماران را از خدمات محدود می کرد. عدم دسترسی به درمان مناسب و همچنین نگرانی از انگ بیماری روان پزشکی یا انگ مصرف داروهای روان پزشکی از موانع بعدی گزارش شده بود. لازم به یادآوری است که این یافته در مورد افرادی گزارش شده است که براساس پرسشنامه تشخیصی CIDI در طول ۱۲ماه گذشته دچار یک اختلال روان پزشکی بوده‌اند . جهت رفع موانع بهره‌مندی، آموزش و آگاه‌سازی جامعه از ماهیّت اختلالات روان پزشکی و وجود درمان های مؤثر، بهبود دسترسی به خدمات و همچنین توسعه خدمات بیمه ضرورت دارد.»
براساس گزارشی که موسسه تحقیقات سلامت از این پژوهش منتشر کرده است، در این مطالعه ابتدا وضعیت کشورهای دیگر در حوزه سلامت روان جهت استخراج شاخص‌های موردنیاز برای تدوین گزارش ملی مورد بررسی قرار گرفت. در این راستا گزارش‌های ملی ۵۷ کشور دنیا که توسط سازمان اروپایی نظارت بر سیستم‌ها و سیاست‌های بهداشتی منتشر شده است، مورد بررسی قرار گرفت. این گزارش‌ها که تحت عنوان مرور سیستم بهداشتی، نامیده می‌شوند به بررسی وضعیت سیستم بهداشتی یک کشور در زمینه‌های مختلف می‌پردازد.
طبق بررسی های صورت گرفته« براساس مطالعه بار بیماری‌ها در ایران بر حسب گروه‌های بیماری، در سال ۱۳۸۲، اختلالات روانی و رفتاری در رتبه دوم قرار داشته‌اند که نشان از اهمیت سلامت روان و حوزه‌های مربوط به آن در حیطه اقتصاد سلامت و بار بیماری‌ها دارد. همچنین براساس مطالعه صورت گرفته در سال ۱۳۹۰ تحت عنوان پیمایش ملی سلامت روان، ۲۳.۶ درصد از افراد ۱۵ تا ۶۴ ساله ساکن کشور دچار یک یا چند اختلال روانپزشکی در یک سال قبل از بررسی بودند.»
این محقق در ادامه مطالعات خود به نقش پزشکان عمومی اشاره می‌کند و می‌گوید:« در ایران روانپزشکان و پزشکان عمومی بیشترین میزان خدمات سلامت روان را ارائه می‌دهند. با توجه به این که پزشکان عمومی همگام با روانپزشکان نقش جدی در مراقبت و درمان بیماران روانپزشکی ایفا می‌کنند، ضرورت دارد اطلاعاتشان به روز بوده و از مهارت کافی در این امر برخوردار باشند.»
براساس آن چه در گزارش این طرح پژوهشی آمده، ارائه خدمات در قالب مراکز سلامت روان جامعه‌نگر، راهبردی با هدف ارتقای سلامت روان شهری است. این رویکرد در حال حاضر رویکرد غالب سلامت روان در جهان تلقی می‌شود. ایران نیز همگام با این تحول در سه دهه گذشته سعی داشته است خدمات خود را از نظام سنتی و ناکارآمد به نظامی مبتنی بر سلامت روان جامعه‌نگر تغییر دهد. برنامه کشوری بهداشت روانی که راهبرد اصلی آن، ادغام خدمات سلامت روان در شبکه‌های بهداشتی درمانی کشور بوده است، اوج این تحول محسوب می‌شود.
این طرح در روستاها به موفقیت چشمگیری دست یافت، اما در شهرها و به ویژه شهرهای بزرگی مانند تهران نتایج قابل قبولی نداشته است. ضعف در ادغام بهداشت روان در شبکه، تنها بخشی از مشکل موجود در شهرها است. دیگر ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که با وجود حضور تعداد زیادی متخصص سلامت روان در شهرها، مسئولیت آن‌ها مشخص نیست و خدمات‌رسانی بسیار ناهماهنگ است؛ در واقع هم اینک، بخش‌های خصوصی، دولتی و خیریه به طور جداگانه عرضه‌کننده خدماتی ناکافی و ناکارآمد هستند و مردم گیرندگان غیرفعال آن هستند.
در بخش دیگری از این مطالعه آمده است:« فعالیت‌های پیشگیری و ارتقای بهداشت روان هم بسیار ناکافی است. هر چند شهرهای بزرگ از نظر منابع خدماتی(شامل کارکنان و تخت‌های بیمارستانی) بسیار غنی‌تر از مناطق روستایی کشور هستند؛ با این وجود این مناطق هم عملا فاقد هرگونه خدمات خارج از بیمارستان‌ها و مطب پزشکان هستند و اساسا خدمات جامعه‌نگر و خدمات بهداشتی جایی در این بین ندارد.
در بخش پایانی این گزارش، امینی‌نژاد با اشاره به راه‌اندازی مراکز سلامت روان جامعه‌نگر در محدوده مرکز بهداشت جنوب دانشگاه علوم پزشکی تهران می‌گوید:« نیازهای در حال تحول جامعه که نظام سلامت می باید پاسخگوی آن ها باشد، اصلاح و تحول این نظام را در کلیۀ کشورها به امری ضروری مبدل ساخته است. هیچ سامانه خدماتی از جمله نظام سلامت، از اصلاح بی‌نیاز نیست. در ایران، طرح تحول نظام سلامت بعد از مدت‌ها بحث و بررسی در سال ۱۳۹۳ به طور همزمان در سراسر کشور آغاز شد. یکی از اهداف این طرح کاهش هزینه‌های پرداختی درمان از جیب مردم بوده است. سه مداخله مرتبط با سلامت روان که در طرح تحول سلامت روان که همچنان ادامه دارند عبارتند از:
１- توسعه تخت‌های روانپزشکی
２- تهیه و اجرای برنامه نوین ارتقای سلامت روانی، اجتماعی و پیشگیری و درمان مصرف مواد
３- تدوین و طی مراحل نهایی‌سازی قانون سلامت روان
گزارش این طرح پژوهشی در وب‌سایت موسسه ملی تحقیقات سلامت منتشر شده است.
