اختلال احتکار

نوشته همکار افتخاری: مهدی ماندگار

احتکار چیست؟

این اختلال رفتاری شامل جمع آوری یا ناتوانی در دور انداختن اشیا است، زیرا فرد حس می کند نیاز دارد آنها را حفظ کند تا زمانی که به درد بخورد. فردی که دچار اختلال احتکار است، با فکر کردن به رهایی از اشیای خود، احساس آشفتگی می کند. در واقع احتکار، اختلال جمع آوری افراطی اشیا بدون توجه به ارزش عملی آنهاست. احتکار شرایط زندگی فرد را درهم و برهم می کند، بطوریکه ظرفیت خانه گرفته شده و انگار فقط یک راه عبور از میان اشیای بدون کاربرد باقی مانده است.

اختلال احتکار در DSM-IV وجود نداشت و در آنجا به روان شناسان بالینی توصیه می شد، اگر احتکار کردن در افراد به سطوح افراطی برسد، می توانند آنها را مبتلا به اختلال وسواسی- اجباری اعلام کنند، و اگر آنها معیارهای اختلال شخصیت وسواسی- اجباری را نیز داشته باشند، می توانند هم مبتلا به اختلال وسواسی- اجباری (OCD)، و هم مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی- اجباری (OCPD) اعلام شوند اما روان شناسان اخیراً به این نتیجه رسیده اند که احتکار کردن اشیا در بسیاری موارد از سایر اختلالات نورولوژیک [۱]و پسیکولوژیک[۲] (از جمله، OCD و(OCPD  مستقل است. به این ترتیب، در DSM-5 یک طبقۀ تشخیصی مجزا به آن اختصاص داده شده است. (گنجی، ۱۳۹۳)

در DSM-5 ویژگی های اختلال احتکار به قرار زیر است:

• احساس مثبت قوی غیر عادی (لذت) در گرفتن چیزهای جدید، احساس منفی قوی (گناه، ترس، خشم) در فکر کردن به رهایی از اشیای خود
• تصور”دور انداختن” آنها را دچار درهم ریختگی عصبی و احساسی می کند.
• افکار، تصاویر یا تکانه های ناخوانده، ناخواسته و متناقض که به طور فعال مقاوم باشد، مشاهده نمی شود.
• رنج یا نقص شدید در عملکرد اجتماعی، شغلی و سایر زمینه های مهم زندگی.
• اجتناب از دورانداختن چیزها که ممکن است از نظر عملکردی شبیه وسواس عملی باشد. ترس از دست دادن چیز های مهم ممکن است از نظر عملکردی شبیه وسواس فکری باشد.
• احتکار از نظر بالینی در این بیماران آشکارا وجود دارد، این احتکار در نتیجه یک نیاز عاطفی یا واقعی نیست.
• وجود دیگر اختلالات شخصیت به جز OCPD شایع تر است.
• این افراد نسبت به بیماری خود بینش ضعیف دارند. در نتیجه درصدد جستجوی کمک بر نمی آیند، به طوری که دیگران برای درمان آن ها پافشاری نمی کنند.
• علایم این بیماران ثابت است اما شدت آن در طول زمان بدتر می شود.
• شیوع این اختلال در حدود ۲% تا ۵% است.
• این اختلال ۵۰% به طور ژنتیکی در بزرگسالان دیده می شود.
• اختلال در پردازش اطلاعاتی در زمینه های تصمیم گیری، طبقه بندی، سازماندهی، مشکلات در حافظه وجود دارد. این افراد باورهای نادرستی درباره تملک اشیاء دارند.
  • این افراد احساس ناراحتی خود را با طفره رفتن از تصمیم گیری یا موکول کردن آن به زمانی دیگر،کنترل می کنند.

در حال حاضر وسواس احتکار توسط بسیاری از محققین و کارشناسان نوعی ناهنجاری عصبی تلقی می شود. البته از نظر عده ای از روان شناسان، وسواس احتکار می تواند به موارد زیر نیز مربوط باشد:

– افسردگی، عدم کنترل انگیزه های آنی.
– اضطراب و تشویش اجتماعی، اختلال دو قطبی.

دلایل بروز وسواس احتکار:

به نظر می رسد که وسواس احتکار در نتیجه وجود مشکل در یک یا چند مورد از موارد زیر است:

– ناتوانی در طبقه بندی مایملک (دارایی) خود، برای مثال آنها نمی توانند تصمیم بگیرند چه چیز با ارزش وچه چیز دور انداختنی است.
– مشکل در یادآوری محل قرار دادن هر شی، به همین دلیل این افراد از ترس فراموش کردن محل اشیا همه آنها را در مقابل دید قرار می دهند.
– اعتقادات خاص درباره مایملک. اعتقاداتی از قبیل حفظ آنها تا زمانی که به دردشان بخورد و یا نرس و اضطراب از دست دادن مایملک خود و… .
– افراد مبتلا به وسواس احتکار دارای حس شدید وابستگی به دارایی خود هستند و برای مثال اشیا خاص را بخشی از خود می دانند. این افراد احساس نیاز به کنترل دائمی مایملک خود داشته و به همین دلیل نمی خواهند کسی به وسایل و اشیا آنها دست زده یا آنها را جابجا کند. (خبرنامه انجمن روانشناسی ایران، تابستان ۱۳۹۲)

شیوع احتکار:

رفتارهای محتکرانه می تواند از سال های نوجوانی آغاز شود، هرچند میانگین سنی افرادی که درصدد درمان برمی آیند در حدود ۵۰ سالگی می باشد. متخصصان معتقدند که از هر ۴ فردی که دچار وسواس فکری عملی است، یک نفر به وسواس احتکار مبتلاست و از هر ۵ نفری که به وسواس احتکار دچار است، ۱ نفر علایم غیر محتکرانه وسواس فکر عملی را دارد.

اختلال احتکار به شکل های مختلف خود را نشان می دهد. مثل احتکار کتاب ، وسایل تزیینی ، حیوانات ، قبوض آب و برق و بلیط و … و اطلاعات. برای مثال احتکار اطلاعات در افراد مبتلا به شکل دانلود و اندوزش مقادیر زیاد اطلاعات است که به لطف اینترنت و هارد های اکسترنال چند ترا-بایتی موثر می شود. این افراد هر چه به دستشان میرسد میخواهند نگه دارند، از دوستان و آشنایان خود مکرر فایل های مختلف می گیرند و انها را در هارد دیسک می ریزند. آنان اطلاعاتی را اندوزش میکنند که شاید به آنها رجوع نخواهند کرد و گاهی فراموش میکنند که چنین اطلاعاتی را دارند. آنها اطلاعات را حذف نمی کنند و اگر اطلاعات به طور اتفاقی حذف شود به شدت ناراحت و مضطرب می شوند. (اسماعیلی ترکانبوری، بی­تا)

درجات احتکار:

احتکار از درجه متوسط تا شدید متغیر است. در موارد ضعیف، احتکار ممکن است اثر خیلی زیادی در زندگی فرد نگذارد، اما در حالات متوسط و شدید آن بطور جدی کارکرد وی را در زندگی روزمره متأثر می سازد. نکته اینجاست که افراد دچار احتکار وسواس گونه این را یک مسأله برای درمان شدن نمی دانند و همین درمان آنها را دچار مشکل می کند.

درمان:

متاسفانه برای این وسواس، درمانی وجود ندارد به این معنا که هیچ روشی برای از بین بردن کامل و تضمین عدم بازگشت وسواس احتکار شناخته نشده است.ولی بخشی از محققین به دو موضوع درمانی اشاره می کنند:

دارو درمانی:

تحقیق درباره استفاده از داروهای ضد افسردگی (که میزان فعالیت سروتونین در مغز را افزایش می دهند) نشان می دهد. برخی از افراد مبتلا به خوبی نسبت به این داروها واکنش نشان می دهند اما عده ای نیز نسبت به آنها عکس العمل نشان نمی دهند.

روان درمانی شناختی-رفتاری:       

روان درمانی ERT[3] نوعی از روان درمانی شناختی-رفتاری است که روی قرار دادن فرد در معرض محرک ها و ممانعت از پاسخ، تمرکز می کند و به نظر می رسد بهترین درمان برای اختلال احتکار است. و روش دیگر برای درمان این است که به آنها می آموزد که چگونه به درستی درباره مایملک خود فکر کرده و درباره آن تصمیم بگیرند. (گنجی، ۱۳۹۳)

 

منابع:

گنجی، مهدی. (۱۳۹۳) . کتاب راهنمای تغییرات و نکات ضروری DSM-5 . تهران: نشر ساوالان

اسماعیلی ترکانبوری، یعقوب. (بی­تا)، مقاله احتکار اجبار گونه. www.y-esmaili.com ، بازیابی شده در تاریخ ۱ بهمن ۱۳۹۳

خبرنامه انجمن روانشناسی ایران. (۱۳۹۲)

[۱] Neurologic

[۲] Psychologyic

[۳] Exposure and response prevention (ERT)