سایک نیوز به نقل از بهشتی: کیست تخمدان مشکلی بسیار شایع است. کیست اغلب بدون درد و علامت، و معمولاً نشانه تخمک‌گذاری است اما در برخی موارد، خبر از یک بیماری زمینه‌ای می‌دهد و باید برداشته شود. تخمدان بخشی از دستگاه تناسلی زنان است. دو تخمدان زیر شکم و در دو طرف رحم قرار دارند. تخمدان، تخمک و هورمون‌های استروژن و پروژسترون را تولید می‌کند.
انواع کیست تخمدان
کیست تخمدان انواع مختلف دارد: مثل کیست درموئید (Dermoid cysts) و آندومتریوم (Endometrioma) (یا کیست شکلاتی).
اما شایع‌ترین نوع آن، کیست مایع است که در چرخه قاعدگی تشکیل می‌شود و کیست فولیکولی Follicular cysts)) و کیست جسم زرد Corpus luteum cysts)) نام دارد.
فولیکولی
در چرخه قاعدگی، تخمک داخل کیسه فولیکول رشد می‌کند. این کیسه داخل تخمدان‌ها قرار دارد.
در اکثر موارد، فولیکول می‌ترکد و تخمک آزاد می‌شود. اگر فولیکول پاره نشود، مایع داخل فولیکول تبدیل به کیست تخمدان می‌شود.
جسم زرد
جسم زرد یک ساختار خوش‌خیم است که بعد از تخمک‌گذاری در تخمدان ظاهر می‌شود و وظیفه ترشح هورمون‌های بارداری را بر عهده دارد. اما اگر حاملگی رخ ندهد، بعد از چند روز از بین می‌رود.
گاهی جسم زرد از بین نمی‌رود. در عوض، داخل آن پر از مایع می‌شود و تشکیل کیست می‌دهد (+).
انواع دیگر
سایر کیست‌ها، که خارج از چرخه قاعدگی تشکیل می‌شوند، عبارتند از:
- درموئید: توده‌های کیسه مانند در تخمدان که حاوی مو، چربی و بافت‌های دیگر هستند.
- آندومتریوم: ممکن است بافتی که به طور طبیعی داخل رحم رشد می‌کند، بیرون رحم تشکیل شود و به تخمدان‌ها بچسبد. به زبان عامیانه، کیست شکلاتی نام دارد و در برخی از افراد منجر به اندومتریوز شدید می‌شود.
- آدنوما (Cystadenomas): این کیست‌ها روی سطح بیرونی تخمدان‌ها رشد می‌کنند.
برخی از افراد، دچار عارضه‌ای به نام سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) می‌شوند. در این حالت، تخمدان تعداد زیادی کیست کوچک تولید می‌کند که منجر به بزرگ شدن تخمدان‌ها می‌شود. اگر این وضعیت درمان نشود، فرد نابارور خواهد شد.
علائم کیست تخمدان
در اغلب موارد، کیست تخمدان بدون علامت است اما در صورت رشد کیست، علائم زیر ظاهر می‌شود:
- نفخ یا ورم شکم
- احساس درد هنگام دفع مدفوع
- درد لگن قبل از چرخه قاعدگی یا در زمان قاعدگی
- احساس درد هنگام آمیزش جنسی
- احساس درد در ناحیه ران یا کمر
- حساس شدن پستان‌ها
- تهوع و استفراغ
علامت پارگی کیست تخمدان
تجربه علائم شدید نشان‌دهنده پیچ‌خوردگی تخمدان یا پارگی کیست است. از جمله:
- لگن‌درد شدید
- تب
- غش یا سرگیجه
- نفس نفس زدن
هر دو وضعیت نادر است اما اگر به موقع درمان نشود، پیامدهای جدی دارد.
تشخیص کیست تخمدان
پزشک می‌تواند از طریق معاینه عادی لگن، کیست تخمدان را تشخیص دهد. به کمک این روش، التهاب در تخمدان‌ها مشخص می‌شود و پزشک برای اطمینان از وجود کیست، سونوگرافی می‌نویسد.
سونوگرافی یک روش تصویربرداری است که با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا، از اندام داخلی عکس می‌گیرد. به کمک سونوگرافی می‌توان اندازه، موقعیت، شکل و ساختار کیست (اعم از جامد یا مایع) را مشخص نمود.
برای تشخیص کیست تخمدان از سایر روش‌های تصویربرداری هم استفاده می‌کنیم. از جمله:
- سی‌تی‌اسکن: در این روش، از دستگاه عکسبرداری برای تهیه تصاویر مقطعی از اندام داخلی استفاده می‌کنیم.
- ام‌آرآی: در ام‌آرآی از میدان مغناطیسی برای تهیه تصاویر عمیق از اندام‌های داخلی استفاده می‌کنیم.
اکثر کیست‌ها ظرف چند هفته یا چند ماه از بین می‌روند. به همین دلیل، پزشک فوراً به دنبال روش درمان نمی‌رود.
در عوض، بعد از گذشت چند هفته یا چند ماه، دوباره سونوگرافی را تکرار می‌کند تا شرایط را بررسی کند. در موارد خاص، مخصوصاً اگر سابقه کیست فولیکولی یا جسم زرد داشته باشید، نیاز به سونوگرافی مجدد نیست.
اگر وضعیت بیمار بهتر نشود یا کیست رشد کند، پزشک به سراغ آزمایشات بیشتر می‌رود تا دلایل دیگر مشخص شود.
این آزمایش‌ها شامل تست بارداری یا هورمونی می‌شود. آزمایش هورمونی به بررسی مشکلات هورمونی، مثل افزایش سطح استروژن یا پروژسترون، کمک می‌کند.
روش‌های درمان
اکثر کیست‌های تخمدان خوش‌خیم هستند و خود به خود برطرف می‌شوند. در این حالت، کیست کم‌علامت یا بی‌علامت است. روش‌های خانگی، مثل استفاده از کیسه آب گرم، به تسکین علائم کمک می‌کند.
با این حال، اگر نیاز به مداخله پزشکی باشد، نوع درمان به نوع کیست بستگی دارد. معمولاً کیست‌های بزرگ، مثل آندومتریوم، یا کیست‌های سرطانی نیاز به جراحی دارند.
برای جراحی، دو گزینه وجود دارد:
- لاپاروسکوپی (Laparoscopy): در این روش، پزشک چند برش ریز نزدیک ناف ایجاد می‌کند و به کمک تجهیزات ریز، کیست را از شکم بیرون می‌آورد.
- لاپاروتومی (Laparotomy): در این روش، پزشک یک برش بزرگ در شکم ایجاد می‌کند تا کیست را بیرون بیاورد. اگر پزشک احتمال سرطان دهد، از کیست نمونه‌برداری می‌کند.
عوارض کیست تخمدان
در موارد نادر، پزشک حین معاینه به توده سرطانی تخمدان برمی‌خورد.
پیچ خوردگی تخمدان یکی دیگر از عوارض نادر کیست تخمدان است. در این حالت، بزرگ شدن کیست باعث پیچ خوردن یا حرکت تخمدان از جای اصلی می‌شود. در نتیجه، خون به تخمدان نمی‌رسد. اگر این وضعیت درمان نشود، بافت تخمدان آسیب می‌بیند یا می‌میرد.
در موارد نادر، پارگی کیست باعث درد شدید و خونریزی داخلی می‌شود. در نتیجه، خطر عفونت بالا می‌رود و اگر درمان نشود، جان بیمار به خطر می‌افتد.
پیشگیری از کیست تخمدان
پزشک به کسانی که مدام دچار کیست تخمدان می‌شوند قرص ضد بارداری تجویز می‌کند تا جلوی تخمک‌گذاری و تشکیل کیست‌های جدید گرفته شود.
قرص ضد بارداری خطر سرطان تخمدان را هم کاهش می‌دهد. خطر بروز سرطان تخمدان بعد از یائسگی بالا می‌رود.
به علاوه، محققان با تحقیق روی موش‌ها متوجه شدند که استفاده از مکمل‌های رزوراتول آنتی‌اکسیدان (antioxidant resveratrol) در کنار داروی دیابت، به نام متفورمین (metformin)، به متعادل نگه داشتن وزن، سطح هورمون‌ها و بهینه‌سازی ساختار سلول فولیکول داخل تخمدان‌ها کمک می‌کند (+). این مسئله، مانع از تشکیل کیست می‌شود.
همچنین اگر مرتب به متخصص زنان مراجعه کنید، پزشک زودتر می‌تواند کیست تخمدان را تشخیص دهد.
در صورت تجربه علائم زیر، به پزشک مراجعه کنید:
- تغییر چرخه قاعدگی
- لگن درد همیشگی
- بی‌اشتهایی
- کاهش وزن بی‌دلیل
- نفخ
به ندرت پیش می‌آید که کیست خوش‌خیم تبدیل به توده سرطانی شود اما علائم سرطان تخمدان شبیه به علائم کیست تخمدان است (+). پس حتماً به پزشک مراجعه کنید تا تشخیص درست و به موقع انجام شود.
وضعیت بیمار در بلندمدت
قبل از یائسگی، چشم‌انداز وضعیت بیماران مبتلا به کیست تخمدان خوب است. در اکثر موارد، کیست ها ظرف چند ماه از بین می‌روند. اما ممکن است در بیمارانی که یائسه نشده‌اند و دچار اختلالات هورمونی، مثل سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، هستند هم عود کند.
اگر بعضی از کیست‌ها درمان نشوند، قدرت باروری را کاهش می‌دهند. البته این مسئله به نوع آنها بستگی دارد. بعضی از کیست‌ها به خاطر تخمک‌گذاری تشکیل می‌شوند و خبر از منظم بودن چرخه قاعدگی می‌دهند اما آندومتریوم نشان‌دهنده اندومتریوز است که روی قدرت باروری تأثیر می‌گذارد. کیست درموئید دردناک است و باعث احساس درد هنگام رابطه جنسی می‌شود که روی حاملگی اثر می‌گذارد.
پزشک می‌تواند برای افزایش قدرت باروری، کیست را بردارد یا کوچک کند اما برداشتن بعضی از انواع کیست‌ها از طریق لاپروسکوپی روی قدرت باروری تأثیر منفی دارد (+).
بسته به اندازه و نوع کیست، بهتر است درمورد کیست‌های تخمدان صبور باشیم و وضعیت را تحت نظر بگیریم.
معمولاً پزشک درمورد کیست‌هایی که بعد از یائسگی در تخمدان تشکیل می‌شود پیشنهاد جراحی می‌دهد تا هرگونه کیست یا رشد توده را بردارد و بررسی کند. زیرا احتمال تشکیل توده سرطانی یا سرطان تخمدان بعد از یائسگی بالا می‌رود. با این حال، کیست‌ها احتمال ابتلا به سرطان تخمدان را بالا نمی‌برند.
