زندانی بودن یک موقعیت پراسترس و دشوار برای بیشتر افراد است. روانشناسان زندان به زندانیان کمک می‌کنند تا با زندگی در زندان سازگار شوند. زندان تنها برای تنبیه مجرمان نیست. در بسیاری از موارد زندان به منزلۀ توانبخشی به افراد نیز هست. بسیاری از افراد درون زندان به جامعه باز خواهند گشت. روانشناسان به زندانیان کمک می‌کنند تا خود را برای بازگشت به جامعه آماده کنند. حضور روانشناسان زندان، علاوه بر زندانیان، برای جامعه نیز مفید است.
روانشناسان زندان با فراهم کردن خدمات سلامت روانی، می‌توانند به زندانیان کمک کنند تا با موضوعاتی مانند مدیریت خشم، اعتیاد یا سایر مواردی که به فعالیت مجرمانۀ آن‌ها منجر شده است، کنار آیند. هدف این است که مجرم با زندگی در خارج از زندان سازگار شود و تکرار جنایات کاهش یابد.
روانشناسی باید در خدمت جامعه و بهبود زندگی مردم به کار گرفته شود. امروزه به هر حوزه‌ای وارد شویم، بعید است که ردپایی از روانشناسی را در آن جا نبینیم. یکی از حوزه‌هایی که روانشناسی می‌تواند نقش بسزایی در آن ایفا کند، حوزۀ جنایی است. در این مختصر می‌خواهیم به معرفی روانشناسی زندان بپردازیم و ببینیم که روانشناسی در زندان چه کاربردی می‌تواند داشته باشد.
زندان مکانی است که دارای بستری بسیار حاصلخیز برای بروز انواع و اقسام مشکلات جسمی، روانی و سایر مشکلات است. از این رو روانشناسانی که در حوزۀ زندان کار می‌کنند دارای وظایف و مسئولیت‌های متعددی هستند. فیلم «سکوت بره‌ها[۱]» نمونه‌ای است از حضور یک روانشناس در زندان که فضای این کار را به‌خوبی ترسیم می‌کند.
این که چرا افراد در مسیری گام می‌گذارند که منجر به فعالیت‌های جنایتکارانه می‌شود، همیشه موضوع مشخص و ساده‌ای نیست. غالباً عوامل متعددی در انتخاب‌ها و رفتار افراد دخیل هستند. یکی از دلایلی که به روانشناسان زندان نیاز داریم این است که به زندانیان کمک کنند تا با موانع و موضوعات مرتبط با سلامتی که در رفتار گذشتۀ آن‌ها دخالت داشته‌اند، کنار بیایند.
روانشناسان زندان غالباً با وظایفی چون درمان قاتلان، مجرمان خشن، متجاوزان جنسی، و سایر مجرمان روبه‌رو هستند. آن‌ها غالباً در زندان‌های با امنیت زیاد، دارالتادیب‌ها، دادگاه‌ها و تیمارستان‌هایی که بیماران مجرم نگهداری می‌شوند، مشغول به کار هستند. معمولاً روانشناسان زندان به عنوان متخصص شهادت در دادگاه‌ها نیز حضور دارند. همچنین یکی از وظایف روانشناسان زندان، آماده و قوی‌کردن افرادی است که آمادگی حضور در محاکمه را ندارند. روانشناسان زندان باید در این راستا تلاش کنند که زندانیان در زندان و همچنین پس از آزادی جرم مضاعفی مرتکب نشوند. روانشناسان زندان می‌توانند در آزادسازی زندانیان، یا گرفتن آزادی مشروط برای آن‌ها نیز دخیل باشند.
از دیگر وظایف روانشناسان زندان، گرفتن برخی آزمون‌ها از زندانیانی است که به‌تازگی وارد زندان شده‌اند. این آزمون‌ها شامل آزمون هوش، آزمون‌های موضوعی، آزمون‌های شخصیت شناسی، و سایر آزمون‌ها هستند. این آزمون‌ها، یک ارزیابی کلی برای تشخیص اختلال‌های روانی عمده مانند اختلال دوقطبی، اسکیزوفرنیا و افسردگی اساسی زندانیان است. آزمون هوش نیز برای ارزیابی و تشخیص تأخیر رشدی زندانیان گرفته می‌شود. این موضوع از این بابت مهم است که زندانیان با توانایی شناختی محدود در معرض خطر بیشتری برای قربانی‌شدن قرار دارند. همچنین ممکن است روانشناسان به دستیاری برای ارزیابی‌کردن شنوایی، نظافت روزانه، جهت‌یابی یا نوشتن نیز نیاز داشته باشند.
روانشناسان زندان، گروه‌های درمانی برای متجاوزان خشن را نیز تسهیل می‌کنند. روانشناسان زندان به‌شدت تلاش می‌کنند که از تکانه‌های پرخاشگری زندانیان جلوگیری کنند. روانشناسان زندان در کنار روانپزشکان زندان کار می‌کنند تا هم اختلالات روانی زندانیان را تشخیص دهند و هم تا حد ممکن آن‌ها را درمان کنند. درمان‌های فردی و گروهی برای همۀ زندانیانی که می‌خواهند از خدمات سلامت روان بهره‌مند شوند، وجود دارد. از آن جایی که بسیاری از زندانیان دچار مشکلات شخصیتی حاد مانند اختلال شخصیت ضداجتماعی، خودشیفته یا شخصیت‌های مرزی هستند، حضور روانشناسان در زندان بسیار ضروری به نظر می‌رسد.
زندانی بودن یک موقعیت پراسترس و دشوار برای بیشتر افراد است. روانشناسان زندان به زندانیان کمک می‌کنند تا با زندگی در زندان سازگار شوند. زندان تنها برای تنبیه مجرمان نیست. در بسیاری از موارد زندان به منزلۀ توانبخشی به افراد نیز هست. بسیاری از افراد درون زندان به جامعه باز خواهند گشت. روانشناسان به زندانیان کمک می‌کنند تا خود را برای بازگشت به جامعه آماده کنند. حضور روانشناسان زندان، علاوه بر زندانیان، برای جامعه نیز مفید است. روانشناسان زندان با فراهم کردن خدمات سلامت روانی، می‌توانند به زندانیان کمک کنند تا با موضوعاتی مانند مدیریت خشم، اعتیاد یا سایر مواردی که به فعالیت مجرمانۀ آن‌ها منجر شده است، کنار آیند. هدف این است که مجرم با زندگی در خارج از زندان سازگار شود و تکرار جنایات کاهش یابد.
روانشناسان زندان علاوه بر وظایف روزانه، وظایفی نیز در زمان‌های اضطراری دارند. در زندان موقعیت‌های اضطراری زیادی وجود دارد و روانشناسان و روانپزشکان باید به این بحران‌های مربوط به سلامت روانی پاسخ دهند. این موقعیت‌های اضطراری می‌تواند در مورد افکار وابسته به خودکشی یا آدمکشی، تجاوز، افسردگی اساسی، مانیا، حمله‌های وحشت‌زدگی، اندوه، شکست‌های عاطفی یا مرگ یکی از عزیزان باشد. روانشناس زندان حتی مسئول درمان بیماران دچار اسکیزوفرنیا و طیفی از سایر بیماری‌های روانی است. بخشی از کار روانشناس زندان کمک به درمان توهمات و هذیان‌های زندانیان بیمار است.
روانشناسان زندان باید دارای اخلاق کاری قوی، توانایی مقابله در محیط‌های پراسترس، شفقت، تعریفی مشخص از مرزها باشند و به توانایی تغییر انسان‌ها اعتقاد داشته باشند. دروسی که روانشناسان زندان باید برای رسیدن به این تخصص بگذرانند، مشابه درس‌های روانشناسان بالینی است. نیازهای آموزشی باید مطابق با قانون کشوری که فرد می‌خواهد در آن کار کند، تعیین شده باشد. برخی از دروسی که مورد نیاز هستند شامل مشاورۀ پیشرفته، روانشناسی و قانون، روانشناسی اجتماعی، روانشناسی ناهنجاری، روانشناسی رشد، برخورد با مجرمین و تبهکاران، دفاع شخصی و همچنین درس‌هایی است که به صورت اختصاصی ذهن جنایتکار و ضداجتماعی بودن را بررسی می‌کنند. از آنجا که زندانیان دچار بازۀ وسیعی از مشکلات و مسائل شامل اسکیزوفرنیا تا استرس حبس ابد هستند، روانشناسان زندان باید توانایی‌های مقابله‌ای زیادی برای پاسخ‌دهی مناسب به این موضوعات داشته باشند.
عده‌ای معتقدند زندانیان در زندان هستند تا تاوان اشتباهاتشان را پس دهند و مجازات شوند و نباید به خدمات سلامت روان دسترسی داشته باشند. در پاسخ به این اعتقاد باید گفت که در زندان بودن، مجازات جنایتی است که مرتکب شده‌اند اما این که زندانیان چگونه زمانشان را سپری می‌کنند، دیگر جزو مجازات آن‌ها نیست. در حبس بودن به اندازۀ کافی دشوار است و دیگر به دشوارترکردن شرایط زندان برای زندانیان نیازی نیست.
متأسفانه روانشناسی زندان، مانند بسیاری از حوزه‌های دیگر روانشناسی در ایران چندان مورد توجه قرار نگرفته است و باید در آینده امکان بیشتری برای رشد این رشته درون کشور فراهم شود تا هم زندانیان و هم جامعه، بیش از پیش از حضور روانشناسان بهره مند شوند.
منبع : بردار ( کاربرد سازی علوم انسانی)
بیشتر بخوانید
