زنگ خطر خودکشی باید نواخته شود!!!

…….. دانشجویی که در ترم دوم رشته مهندسی آب دانشکده فناوری های کشاورزی دانشگاه محقق اردبیلی تحصیل می کرد، چهار قرص برنج مصرف کرد و آرام آرام آماده خواب ابدی شد. ایرنا، بیست و پنجم اردیبهشت ۹۴٫

پسر ۱۴ ساله بعد از دیدن نمره‌های کارنامه‌اش به زندگی خود پایان داد.  ایسنا، نهم تیر ماه ۹۴٫

یکی از دانشجویان پسر دانشگاه خوارزمی در خوابگاه پردیس کرج این دانشگاه خودکشی کرد. نامناک، بیستم اسفند ماه ۹۴٫

 سه خواهر که با مرگ خودخواسته به زندگی شان پایان دادند با نوشتن وصیت نامه روی دیوار خواستار حلالیت خانواده شدند. سایت شبکه خبر، دوازدهم اسفند ماه ۹۴٫

در هفته گذشته دو خودکشی در خوابگاه‌های دانشگاه خواجه‌نصیر اتفاق می‌افتد. یک خودکشی ناموفق که دانشجویی که با خوردن قرص اقدام به خودکشی کرد، روز سه‌شنبه وضعیت بهتری پیدا می‌کند و به خانواده‌اش تحویل داده می‌شود و خودکشی دوم مربوط به رضا بود؛ رضا که دوستانش جسد غرق در خونش را در دستشویی خوابگاه پیدا می‌کنند. عصر ایران، هفتم آذر ۹۴٫

…………

چه بر سر این جوانان آمده که آخرین راه حل را از بین بردن خود می دانند؟ چه بر سر ما آمده است؟ این لیست و این آمار تا به کجا باید پیش رود تا برای پیشگیری اقدامی صورت گیرد؟ نوش دارو بعد از مرگ سهراب!!!

آنچه مسلم است تمام این آمار نشان از وجود مشکلی در زندگی تک تک این افراد می دهد. مشکلاتی که اگر به آنها رسیدگی می شد، شاید از مرگ آنها جلوگیری می کرد. انسان به کجا رسیده باشد که به دست خود جان خویش را بگیرد؟ انسانی که مهربان زاده شده و مهربانی را یاد می گیرد.

هر چند که آمار خودکشی در ایران نسبت به بسیاری از کشورها در رده پایین‌تری قرار دارد امّا مقایسه این آمار با آمار ثبت شده سال‌های گذشته در ایران رشد قابل توجهی را نشان می‌دهد. به‌طوری که ارقام از سالی چند صد خودکشی به چند هزار خودکشی رسیده‌اند. در ایران سال‌ها طول کشید تا مسوولان در قبال آسیب‌های اجتماعی از «انکار» دست بکشند. اما موضع «انکار» به اعلام نکردن آمار خودکشی بدل شده است.

خودکشی چیست؟

ریشه‌یابی هرگونه عامل، و یا عواملی که زمینه را برای خودکشی فراهم می‌سازد بسیار مهم است؛ از این رو است که اگر در کشورهای پیشرفته آمار خودکشی بالا برود موضوع، آنقدر مورد بحث و گفتگو قرار می‌گیرد و کارشناسان و صاحبنظران موضوع خودکشی را بررسی می‌نمایند تا زمینه مساعدساز خودکشی را دریافته و برای آن به طور جدی چاره‌جویی نمایند. بدون تردید خودکشی در هر جا، هرخانواده و هر جامعه‌ای که اتفاق بیفتد عوارض نامطلوب خانوادگی، اجتماعی و… برجای می‌گذارد؛ به نوعی که این خودکشی می‌تواند عاملی برای شروع و یا بروز یک نوع بیماری روانی و یا جسمی ‌گردد و حتی باعث متلاشی شدن خانواده و مانعی برای سیر مطلوب و طبیعی خانواده شود. افراد یک جامعه نیز زمانی که از خودکشی فرد و یا افرادی مطلع شوند، غم زده می‌شوند و ممکن است دچار نوعی اضطراب و یا نگرانی در مورد وقوع خودکشی در خانواده خود گردند، به همین دلایل است که خودکشی بایستی از دیدگاه‌های روانی، اجتماعی، خانوادگی، اقتصادی، تحصیلی، کاری، قانونی و… مورد بررسی و توجه قرار گیرد.

خودکشی عملی عمدی است که باعث مرگ فرد شود. “امیل دورکیم” در اثر معروف خود به نام «خودکشی» آن را پدیده‌ای اجتماعی تعریف می‌کند و می‌نویسد: «خودکشی عبارت است از هرنوع مرگی که نتیجه مستقیم یا غیرمستقیم کردار منفی یا مثبت خود قربانی است که باید چنان نتیجه‌ای به بار آورد.»

خودکشی که به آن خودکشی موفق نیز گفته می‌شود، “عمل گرفتن جان خود” است. خودکشی ناموفق یا رفتار خودکشی غیرکشنده، نوعی آسیب زدن به خود با هدف پایان دادن به زندگی است که منجر به مرگ نشود.

علل خودکشی

خودکشی اغلب به علت یأس صورت می‌گیرد که علت آن می تواند به اختلال روانی نظیر افسردگی، اختلال دوقطبی، اسکیزوفرنی، شکست عشقی٬ اعتیاد به الکل، یا سوء مصرف دارو نسبت داده می‌شود. اغلب، عوامل استرس‌زا مانند مشکلات مالی و یا مشکلات ارتباط بین فردی در این میان نقش دارند.

از جمله عواملی که خطر خودکشی را تحت تأثیر قرار می‌دهند، عبارتند از اختلالات روانی، مصرف نادرست دارو، حالات روانی، شرایط فرهنگی، خانوادگی و اجتماعی و ژنتیک.  بیماری روانی و سوء مصرف مواد غالباً در کنار هم وجود دارند. سایر عوامل خطرآفرین عبارتند از اقدام به خودکشی قبلی، در دسترس بودن وسیله برای ارتکاب این عمل، سابقه خانوادگی خودکشی، یا وجود آسیب ضربه‌ای مغز٫

برخی از حالات روانی مانند نومیدی، از دست دادن حس لذت در زندگی، افسردگی و اضطراب، خطر خودکشی را افزایش می‌دهد. توانایی اندک حل مشکلات، از دست دادن توانایی که فرد قبلاً داشته است، و کنترل ضعیف تمایلات نیز نقش ایفا می‌کنند. در افراد مسن، تشخیص اینکه باری بر دوش دیگران هستند، عامل مهمی است.

استرس‌های اخیر زندگی مانند از دست دادن یک عضو خانواده یا یکی از دوستان، از دست دادن شغل، یا انزوای اجتماعی (مانند به تنهایی زندگی کردن) نیز این خطر را افزایش می‌دهد.

از دیدگاه روانکاوی، خشم و خصومت درونی و ناخود آگاه نسبت به فرد مورد علاقه به آن حد زیاد است که می‌خواهد آن فرد را به قتل رسانده و بکشد؛ اما چون توان انجام آن را ندارد دچار کشمکش شدید می‌گردد و این کشمکش بین علاقه و خشم ایجاد می‌شود و در نتیجه برای رهایی از این کشمکش دست به خودکشی می‌زند. (همان گونه که ذکر گردید این حالت و این کشمکش اغلب ناخودآگاه است و فردی که خودکشی می‌کند آگاهی روشنی از این حالت و کشمکش ندارد) به زبانی دیگر، نفرت به وجود آمده و ناخودآگاه موجب بروز و ایجاد احساس گناه می‌گردد که فرد اقدام به خودکشی می‌نماید.

در نظریه یادگیری، “خودکشی” ارتباط مستقیم و تنگاتنگ با موارد زیر دارد : بافت جامعه، کشمکش‌های ناخودآگاه، فشارهای اجتماعی، فشارهای روانی، فشارهای اقتصادی، فشارهای خانوادگی و…

نشانه های پیش از خودکشی

• معمولاً فرد در فکر پایان دادن به زندگی خود است ؛ اغلب در فکر فرو می رود ؛ نسبت به خود و زندگی واطرافیان بی توجه و بی تفاوت می گردد.
• فردی که می خواهدخودکشی کند، گاهی در صحبت های خود به این نکته اشاره می کند و یا اظهار می دارد که در آینده ممکن است حضور نداشته باشد ( با بیان جملاتی مثل این که ” اگر من در بین شما نباشم شما چه خواهید کرد”؟)
• آنچه را که اغلب دوست داشته و مورد علاقه او بوده است و برای به دست آوردن آن تلاش فراوان و زحمت زیادی کشیده ، به دیگران می بخشد.
• ابزار یا وسیله ای را برای انجام خودکشی موفق می خرد و ممکن است به طرق گوناگون آن را از دیگران پنهان نماید ؛ به طوری که اگر دیگران آن وسیله را ببینند تعجب خواهند کرد و اگر از وی پرسیده شود که آن وسیله را برای چه منظوری خریده است با دلایلی ساختگی خواهد گفت برای انجام کاری خاص آن وسیله را خریده است.
• اکثراً از احساس نارضایتی خود از زندگی و بی وفایی ها سخن می گوید و در همین زمینه به آن چه که از دست داده اشاره می کند مانند: از دست دادن اعتماد به نفس ، از دست دادن دوستان ، از دست دادن کار و…
• گاهی مقدار زیادی دارو جمع آوری می کند.
• تغییر رفتار و شخصیت فردی که می خواهد خودکشی کند واضح و مشخص است، به گونه ای که نزدیکان و اطرافیان متوجه این تغییر رفتار و شخصیت وی می گردند.
• در مواردی که فرد تصمیم جدی برای خودکشی می گیرد، شدیداً افسرده می شود و به طور کاملاً مشخصی سست و کم انرژی می شود.
• به فعالیت های روزمره اجتماعی، تحصیلی، کاری خود بی توجه می شود ؛ به طوری که گاهی دیگران چنین فکر می کنند که این فرد خود را لوس کرده است.
• درمورد مرگ و زندگی بعد از مرگ زیاد صحبت می کند.
• از دوستان و خانواده کناره گیری می کند.

در برخورد با فردی که احتمال می دهید در فکر خودکشی است اینگونه ارتباط برقرار کنید:

• با توجه به فرد گوش دهید. خونسرد باشید.
• احساسات فرد را درک کنید.
• با احترام و پذیرش به صحبتهای فرد گوش کنید.
• به ارزش‌ها و عقاید بیمار احترام بگذارید.
• با بیانی روشن و قابل اعتماد صحبت کنید.
• توجه، علاقه و مهربانی خود را به  فرد نشان دهید .
• ازلحاظ هیجانی وی را حمایت کنید.
• فرد را به کارشناسان بهداشت روان یا پزشک ارجاع دهید.
• در فاصله‌های زمانی منظم پس از ارجاع با فرد ملاقات داشته باشید.

آیا پیشگیری بهتر نیست؟

نمی توان وجود چنین پدیده و پیامدهای آن را در جامعه ایران منکر شد. اگر آن را بپذیریم می توانیم در جهت پیشگیری و یا شناسایی افرادی که ممکن است در چنین موقعیت هایی قرار بگیرند، آموزش عمومی انجام دهیم. اما همانطور که همه ما می دانیم از خواب بیدار کردن کسی که خود را به خواب می زند، امری است نشدنی! بعد از پذیرش این مسئه است که می توان اقدامات عملی برای جلوگیری ویا پیشگیری صورت داد.

اغلب خودکشی ها را می توان با اقدام‌های بجا و مناسب در مورد افراد در معرض بحران پیشگیری نمود. اگر فردی راکه قصد خودکشی دارد می شناسید لازم است اقدامات زیر را انجام دهید:

• خونسرد باشید. دربیشتر موارد عجله‌ای درکار نیست .بنشینید و واقعا به صحبت های فرد گوش فرا دهید وضمن درک، حمایت­ های عاطفی خود را در مورد وی اعمال نمائید.
• بطور مستقیم راجع به خودکشی بحث نمائید. بیشتر افراد راجع به مرگ و مردن احساسات مبهمی داشته و آماده دریافت هرنوع کمکی هستند . از صحبت یا سؤال مستقیم راجع به خودکشی، ترس و وحشتی به خود راه ندهید.
• فرد را به استفاده از روش‌های حل مسئله واقدامات مثبت تشویق وترغیب نمائید. بخاطر داشته باشید فردی که در موقعیت بحران عاطفی قرار دارد نمی تواند منطقی ودقیق فکر کند. اورا از هر گونه اقدام جدی وتصمیمات غیر قابل برگشت درموقعیت بحران باز دارید وراجع به تغییرات مثبتی که امید به زندگی را در وی افزایش می دهد بحث وگفتگو نمائید.
• از دیگر افراد کمک بگیرید.علیرغم اینکه شما قصد کمک را دارید،سعی نکنید با ایفای نقش مشاور تمام مسئولیت را خود برعهده بگیرید. درجستجوی افرادی که بتوانند در زمینه‌های تخصصی به شما کمک کنند برآیید، حتی اگر به قیمت از بین رفتن اعتماد او به شما شود.اجازه دهید فرد مشکل دار بفهمد که شما برای وی اهمیت قائلید ونسبت به او چنان علاقمندید که قصد گرفتن کمک از دیگران جهت رفع مشکلات وی را دارید.

 

منابع:

Chehil, Stan Kutcher, Sonia (2012). Suicide Risk Management. A Manual for Health Professionals. (2nd ed.). Chicester: John Wiley & Sons. pp.30-33.

Van Orden, K; Conwell, Y (2011 Jun). “Suicides in late life.”. Current psychiatry reports 13 (3): 234–۴۱٫

Joiner TE, Jr; Brown, JS; Wingate, LR (2005). “The psychology and neurobiology of suicidal behavior.” Annual review of psychology 56: 287–۳۱۴٫

Hawton K, van Heeringen K (April 2009). “Suicide”. Lancet 373 (9672): 1372–۸۱٫

Stedman’s medical dictionary (28th ed. ed.). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. 2006.

www.metalhealthdaily.com

www.psychologytoday.com

http://www.scientificamerican.com

تیم تخصصی سایک نیوز