دکترمنصوره نیکوگفتار:وابستگی به بازیهای رایانه ای، یکی از مصادیق آسیبهای اجتماعی نوپدید است

دکترمنصوره نیکوگفتار:وابستگی به بازیهای رایانه ای، یکی از مصادیق آسیبهای اجتماعی نوپدید است

 

دکتر منصوره نیکوگفتار، عضو هیات مدیره انجمن روانشناسی اجتماعی و دبیر پنجمین کنگره ملی روانشناسی اجتماعی در خصوص آسیبهای اجتماعی نوپدید، راه های پیشگیری و مقابله با این آسیبها و پنجمین کنگره ملی روانشناسی اجتماعی مصاحبه ای با خبرنگار سایک نیوز داشته اند که در زیر می آید:

 

چه تعریفی از آسیبهای اجتماعی نوپدید می توانید ارائه دهید؟

آسیبهای اجتماعی عبارت است از هر نوع رفتاری که با هنجارها و ارزشهای اجتماعی مغایرت داشته باشد و کارکرد فرد، خانواده یا جامعه را مختل کند در حال حاضر اعتیاد، طلاق، خشونت های خانگی، انحرافات جنسی، فرار از منزل، اقدام به خودکشی، زنان خیابانی و کودکان کار بیشترین آسیب های اجتماعی کشور را تشکیل می دهند. از سوی دیگر، با گسترش روز افزون علم و تکنولوژی و در گذر از جامعه سنتی به مدرن علاوه بر حفظ و استمرار بسیاری از آسیب های اجتماعی موجود، با آسیبهای اجتماعی جدیدی روبرو می شویم که به دلیل نداشتن پیشینه در جوامع انسانی، آسیب های اجتماعی نوپدید نامیده می شوند مانند اعتیاد به بازیهای رایانه ای، کلاهبرداری های اینترنتی، روسپیگری و هرزه نگاری اینترنتی، سرقت، اخاذی و افشای اطلاعات کاربران در فضای مجازی، روابط فرازناشویی و ازدواجهای ناموفق از طریق شبکه های اجتماعی و نظایر آن.

 از نظر شیوع و طبقه بندی آسیبهای اجتماعی نوپدید چگونه اند و بیشتر کدام قشر را درگیر کرده اند؟

براساس تحقیقی که در دانشگاه کالیفرنیا انجام شد کاربران اینترنت در ایران از سال ۲۰۰۰ تاکنون بیش از ۲۲ هزار درصد افزایش داشته است. این رشد چشمگیر کاربران اینترنت موجب شده که ایران در جمع ۲۰ کشور پرکاربر اینترنت جهان قرار بگیرد. بر اساس نتایج این تحقیقات که بخشی از آن توسط پروفسور فیروز نادری، از مدیران ارشد سابق ناسا منتشر شد ایران در جدول کشورهای دارای بیشترین کاربران اینترنت رتبه ۱۶ را دارد. در این تحقیق کاربران اینترنت ایران تا ۳۰ ژوئن ۲۰۱۷ (نهم تیرماه ۹۷) ۵۶ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر تخمین زده شده و در سال ۲۰۱۷، ۷۰درصد ایرانی‌ها کاربر اینترنت بوده‌اند و تعداد قابل ملاحظه ای از این تعداد را نوجوانان و جوانان تشکیل می دهند که به دلیل کم تجربگی از آسیب پذیری بیشتری نسبت به سایر اقشار اجتماعی برخوردارند. اما همچنان که در رویارویی با آسیب های اجتماعی سنتی و مرسوم به دلیل فقدان آمار و اطلاعات متقن و شناسنامه دار، قادر به پیش بینی میزان، روند و سیر گسترش آسیبها نیستیم در زمینه جمعیت شناسی و همه گیر شناسی آسیبهای اجتماعی نوپدید نیز طبیعی است که دستمان از آمار و ارقام دقیق خالی است و این وضعیت اسفناک، انجام مطالعات سازمان یافته و ضرورت هم اندیشی و برگزاری نشستهای علمی در این زمینه را بیش از پیش آشکار می کند.

 آسیبهای اجتماعی نوپدید از چه پیامدهای روانی-خانوادگی و اجتماعی برخوردارند؟

این سوال، موضوع پژوهشهای بسیاری قرار گرفته و نتایج مطالعات نشان می دهد که استفاده افراطی و آسیب زا از اینترنت با مشکلات روان شناختی زیادی رابطه دارد از جمله افسردگی، رفتارهای وسواسی،‌کاهش عزت نفس، بحران هویت و انحرافات اخلاقی.
برای نمونه وابستگی به بازیهای رایانه ای، یکی از مصادیق آسیبهای اجتماعی نوپدید است که اغلب کودکان، نوجوانان و جوانان را درگیر می کند. بسیاری از این بازیها با اسامی ایرانی و برای مقابله با هویت ایرانی تهیه و در کشور توزیع شده است. کاربر این بازی علیه هویت خود می جنگد این وابستگی نه تنها منجر به مشکلات قامتی و اسکلتی، کم تحرکی و چاقی که باعث افت تحصیل، خشونت و کاهش آستانه تحمل و احساس خود برتربینی می شود.
نکته بسیار مهم این است که گرچه در سطح تئوری از انواع آسیبهای اجتماعی سنتی یا نوپدید سخن می گوییم اما همپوشی آنها سبب می شود که در عمل به صورت گروهی و زنجیروار ظاهر شوند. همچنان که اعتیاد ظاهرا یکی از آسیبهای اجتماعی است ولی در واقع با مجموعه ای از آسیبها مانند طلاق، خشونت خانگی، کودک آزادی، فرار از منزل و اقدام به خودکشی فرزندان همزیستی و رابطه علی و معلولی دارد به همین نسبت مثلا اعتیاد به بازیهای رایانه ای با شکبه ای از آسیبها مرتبط است که نیازمند برنامه ریزی دقیق برای پیشگیری و مقابله با این آسیبهاست.

 برای پیشگیری و مقابله با این آسیبها چه باید کرد؟

با گسترش شبکه های اجتماعی و رسانه های ارتباطی مختلف، نوع، میزان و کیفیت استفاده از این رسانه ها از اهمیت و حساسیت ویژه ای برخوردار است. مهارت های لازم برای شناسایی، استفاده و ارزیابی رسانه های الکترونیکی و منابع دیجیتالی را سواد رسانه ای می نامند. سواد رسانه ای شامل برخورد هدفمند با رسانه هاست که باعث افزایش آگاهی افراد جامعه به عنوان مخاطبان رسانه ها می شود و در عین حال که به ارتباطی دو سویه و مشارکت جویانه با رسانه ها می انجامد موجب تقویت ساختار دموکراتیک جامعه در راستای دسترسی آزاد به اطلاعات و مطالبه گری از دولتها می شود.
از سوی دیگر، ماهیت آسیبهای اجتماعی سنتی و نوپدید فرابخشی است و در زمینه کاهش و مقابله با آنها هیچ سازمانی نمی تواند به تنهایی وارد عمل شود و به طور مستقل فعالیت موثری انجام دهد. اقدامات پیشگیرانه باید به اتکای دانش روز و متناسب با مختصات فرهنگی به صورت جامع و یکپارچه و در قالب حرکتی ملی صورت گیرد.
علاوه بر این، برای پیشگیری و مقابله با آسیبها در چارچوب استراتژیهای فردی و خانوادگی دو سیاست را باید دنبال کنیم اول مدیریت زمان مصرف به نحوی که حضور در فضای مجازی تمام اوقات فراغت ما را نبلعد و دیگر امکانات ارتباطی ما را ضایع نکند دوم مدیریت محتوای مصرف به صورتی که محتوای دریافت شده از رسانه ها باید منجر به تعادل، هماهنگی و انسجام ظرفیتها و توانمندیهای فردی و در نتیجه خانوادگی و اجتماعی شود و محتوایی که نتیجه آن از دست رفتن تعادل روانشناختی، تکانشگری و لجام گسیختگی غرایز باشد بدون شک محتوای مناسبی نیست.

نهادها و دستگاه ها در مواجهه با فرصت ها و تهدیدهای فن آوری های ارتباطی نوین چه عملکردی باید داشته باشند؟

عملکرد نهادها و دستگاه ها را می توانیم بر حسب کارکرد و ماموریت آنها به سه بخش قانون گذاری، اجرا و نظارت دسته بندی و تفکیک کنیم. در سطح قانون گذاری، بدون شک طراحی و پیش بینی لوایح قانونی و ایجاد وحدت رویه که منطبق و همسو با اقتضائات روز جامعه و هماهنگ با جامعه جهانی باشد ضروری است. در عصر رسانه های پیشرفته و تکنولوژیهای فوق پیشرفته، فیلترینگ و ایجاد ممنوعیت و محدودیت بومرنگی ست که با شدت هر چه تمامتر به سوی قانونگذار بر می گردد و دو سطح اجرا و نظارت را نیز در می نوردد و موجب از دست رفتن جایگاه و شأن قانونگذاری و کاهش سرمایه اجتماعی می شود ولی همچنان با عزم و اراده ای آهنین و با امیدواری وخوشحالی زاید الوصفی از فیلترینگ به عنوان یک برگ برنده و یکی از شاه کلیدهای حل مشکلات و برون رفت از بحران های اجتماعی و منازعات سیاسی یاد می شود.

و سوال آخر اینکه فرصت های اجتماعی نوپدید که یکی از موضوعات محوری کنگره است به چه معناست؟

فرصت هایی که از ناحیه رشد و گسترش فناوری های ارتباطی و تکنولوژیکی حاصل می شود بی نظیر است از قبیل دسترسی آزاد به اطلاعات و عدالت رسانه ای، توسعه تعاملات و تبادل نظر در کمترین زمان ممکن، امکان گفتگوی جدی و برقراری مفاهمه بین سلایق همسو و گاه ناهمسو در شبکه های اجتماعی مجازی، بی معنا شدن فاصله های جغرافیایی، کاهش هزینه های اقتصادی- اجتماعی و ایجاد زمینه های شغلی فراوان،‌ خلاقانه و سودآور نظیر استارت آپها. از عمر استارت آپها مدت زیادی نمی گذرد ولی کاربردی و به صرفه بودن آنها باعث شده که شهرت و محبوبیت بسیاری پیدا کنند مثل اسنپ، تبسی، زود فود و …
اگرچه در عبور از سنت به مدرنیسم و شتاب گرفتن تکنولوژی با آسیبهای اجتماعی نوینی روبرو هستیم اما اگر به موازات آن نتوانیم ظرفیت ها و فرصت های جدید اجتماعی را شناسایی و تبیین کنیم قافیه را باخته ایم و میدان فرصت ها را به حریف، یعنی هر جریان داخلی و خارجی که در پی تنزل و تضعیف سرمایه های اجتماعی ماست واگذار کرده ایم و یکی از نقاط عطف پنجمین کنگره ملی روانشناسی اجتماعی، اتخاذ نگاهی واقع بینانه و منصفانه در توجه همزمان به فرصتها و آسیبهای اجتماعی نوپدید است.
در این کنگره که به یاری خدا اواخر آبان ماه برگزار خواهد شد از همکاری و همفکری مجموعه های معتبر و خوش نامی چون وزارت ارتباطات و فن آوری اطلاعات، معاونت اجتماعی قوه قضاییه، دانشگاه علامه،‌ موسسه آموزش عالی مدت، خانه روانشناسان، مشاوران و حرف یاورانه و شورای انجمنهای علمی برخوردار هستیم و مهمترین دستاورد این حرکت علمی را حساس کردن ذهن همه مخاطبان بویژه جامعه دانشگاهی برای پیشگیری از آسیبهایی می دانیم که دیریست با آنها به همزیستی مسالمت آمیزی رسیده ایم و ناخواسته جزئی از زندگی ما شده اند مثل همین تلفن همراه هوشمند. به امید دیدار شما در این کنگره.


telegram2 files